Boude bewoordingen

dwongen te helpen, te genezen tot het uiterste. Het medische handelen
volgt als het ware automatisch uit de basale morele premisse. De geneeskundige
handelt quasi-automatisch, bijna reflexmatig. De premisse functioneert
als een onverbiddelijke wet. De arts, zo lijkt het, kan niet anders.
En toch ervaart hij zijn handelen niet zelden als contra-intuïtief. Twijfel
bekruipt hem. Hij komt met zichzelf in conflict omdat het fundamentele
voorschrift, de ‘grondwet’ van zijn handelen niet langer deugt (p. 18).
Met deze grondwet is overigens iets merkwaardigs aan de hand. Zij
werd nooit officieel geformuleerd of afgekondigd. Het is een misverstand
te denken dat de grondwet die het medisch handelen anno 1959 stuurt
identiek zou zijn aan de eed van Hippocrates die eeuwenlang het bindende
statuut van medisch handelen vormde, aldus Van den Berg. De oorspronkelijke
eed eist namelijk met nadruk dat de arts uitsluitend handelt in het
belang van de patiënt, eist terughoudendheid en verbiedt de arts ongeneeslijk
zieken aan een behandeling te onderwerpen. Het is niet de taak van de
hippocratische arts om te allen tijde te proberen te genezen. Het eerste hippocratische
gebod luidt: Niet schaden!
Anno 1959 heeft de hippocratische wet kennelijk afgedaan. Zij werd
‘vergeten’ of ‘verzwegen’ (p. 23). In haar plaats is een nieuwe, rigoureuze
wet getreden die weliswaar nooit officieel werd afgekondigd, maar wel
gemakkelijk gereconstrueerd kan worden aan de hand van de medischethische
literatuur die deze wet onophoudelijk citeert en bekrachtigt. Behoudt
het leven waar dat maar mogelijk is! Van den Berg licht dit opnieuw
toe aan de hand van een voorbeeld. Een huisarts wordt geconfronteerd
met een kind wiens grote hersenen door een verkeersongeval ernstig beschadigd
raakten. Wellicht zal een neurochirurg in staat zijn het leven van
het kind te redden, maar dit leven zal dan niet meer zijn dan een ‘gehavende
mozaïek’ (p. 24). Is een dergelijke medische inspanning dan wel geoorloofd?
Handelen de betreffende artsen wel in het belang van het kind? Of
handelen zij onjuist? Heeft de medicus in bepaalde gevallen het recht niets
te doen? En zo ja, waar ligt dan de grens? Waar verandert de handeling van
‘geboden’ in ‘ongeoorloofd’? Mag men aan de arts het recht toevertrouwen
om te bepalen waar redden ophoudt en schaden begint? Ander voorbeeld.
Tot voor kort, aldus Van den Berg, overleden mongoloïde kinderen
aan infectieziekten. Nu wordt hun leven gered en lopen ze gerede kans
vroegtijdig dement te worden. Welke hand bestuurt de pen die het recept
voor deze kinderen schrijft (p. 26)? Wat te denken van een hand die op een
goede dag besluit dit recept niet te schrijven? Het kan niet juist zijn, aldus
Van den Berg, dat artsen zich bij deze impasse neerleggen. Zij hebben enkel
de plicht het leven te redden wanneer dit zinvol is (p. 27). Ze zijn niet
overgeleverd aan een blinde drift tot levensverlenging zonder de vraag te
stellen naar het waartoe. Waarom zou men lijdende wezens het sterven be-
50