Boude bewoordingen

En hij wijst op publicaties van Huxley en Hooker uit 1859 waarin de veranderlijkheid
van soorten ter sprake komt. Met andere woorden, Darwin
benadrukt zelf dat de evolutie-gedachte door diverse auteurs min of meer
synchroon ter sprake wordt gebracht.
Darwin gaat ook in The origin of species al uitvoerig in op de moeilijkheden
die ‘organs of extreme perfection and complication’ zoals het menselijke
oog hem bezorgden:
Some [difficulties with my theory are] so grave that to this day I can
never reflect on them without being staggered... Can we believe that
natural selection could produce organs of such wonderful structure,
as the eye, of which we hardly as yet fully understand the inimitable
perfection? (p. 205)
Evenmin is Darwin blind voor de op het eerste gezicht wonderbaarlijke intelligentie
waarover sommige diersoorten lijken te beschikken, getuige zijn
boek over de intelligentie van regenwormen uit 1881. Dat hij geloof ging
hechten aan de evolutietheorie kwam omdat hij, in tegenstelling tot Marx,
de bibliotheek verliet en zichzelf blootstelde aan de realiteit, aan buitenlucht.
The origin of species ademt de sfeer van immense natuur en zeelucht. Wie zichzelf
daaraan blootstelt, aldus Darwin, gaat beseffen dat we de natuur niet
kunnen begrijpen zolang we in menselijke tijdsdimensies denken. Evolutie
wordt pas geloofwaardig zodra we beseffen dat de tijd waarover de natuur
beschikt onvoorstelbaar groot is: ‘What time this must have consumed!’ (p.
295). Wat Darwin introduceerde was niet alleen een andere manier van zien,
maar vooral ook een ander besef van tijd. De natuur beschikt over ‘enormous
intervals of time’, over ‘incomprehensibly vast periods of time’ (p.
293). De niet-euclidische meetkunde werd mogelijk toen men besefte dat de
ruimte onvoorstelbaar (bovenmenselijk) groot is, en de evolutietheorie werd
mogelijk toen men besefte dat ook de tijdsdimensie ons voorstellingsvermogen
te boven gaat: ‘We continually forget how large the world is’ (p. 309);
‘The lapse of time has been so great as to be utterly inappreciable by the human
intellect’ (p. 439). Dit zijn belangrijke zinnen in Darwins boek. De negentiende-eeuwse
wetenschapper moest nog leren in termen van miljoenen
jaren te denken. Alleen dan is het voorstelbaar dat een ‘blind’ proces een orgaan
zoals het menselijke oog kan voortbrengen.
§ 3 Rebelleren tegen de rebellie
In Koude rillingen is de verwijzing naar de actualiteit slechts rudimentair
aanwezig. Het verband tussen de Krim-oorlog of de slag bij Solferino en
182