Boude bewoordingen

ijzonder geval van de niet-euclidische gedegradeerd. Bij een dergelijke
diachrone opsomming weigert de metableticus Van den Berg het te laten.
Hij wil dat wij ons er, met hem, over verbazen. Eeuwenlang waagde niemand
het de meetkunde van Euclides, die toch strijdig is met onze dagelijkse
waarneming, te betwijfelen – totdat de twijfel plotseling, in de achttiende
eeuw, vrij algemeen ontstaat. De metabletische vraag luidt dan: Wat
gebeurde er nog meer in 1733, het jaar van Saccheri’s publicatie? Want ‘de geschiedenis
is in de regel zeer precies’ (p. 122). Het gelijktijdigheidsbeginsel
zet ons er niet alleen toe aan gelijktijdigheden op te sporen, maar stelt ook
dat in beginsel alles van belang is. Geen enkele gelijktijdigheid, hoe betekenisloos
die misschien ook lijkt, wordt bij voorbaat uitgesloten. Niets wordt
aan het toeval toegeschreven. De opsomming van synchrone feiten moet
zo volledig mogelijk zijn.
In 1733, aldus Van den Berg, publiceerde de Franse botanicus-chemicus-fysicus
Charles François Dufay een Mémoire waarin hij meedeelt dat er
twee soorten elektriciteit bestaan: glas-elektriciteit en hars-elektriciteit.
Wij zouden zeggen: ‘positieve’ en ‘negatieve’ elektriciteit, maar dat zijn
termen van latere datum. Wat heeft dit met de niet-euclidische meetkunde
uit te staan? Op het eerste gezicht niets. Nog in hetzelfde jaar, vervolgt Van
den Berg, publiceert de Schotse arts George Cheyne het boek The English
Malady waarin, voor het eerst, stoornissen worden beschreven die later
neurosen worden genoemd. Tot aan Cheyne werd er geen aandacht aan
geschonken. Of waren deze stoornissen er voordien eenvoudigweg niet?
Een van zijn patiënten, een van de eerste neurotici, was David Hume, die
in 1735 in Frankrijk het boek schreef dat hem beroemd zou maken: A
Treatise of Human Nature, dat gedachten bevat waarover Hume tussen 1732
en 1734 mediteerde. Hoe kan de wiskunde bewijzen, vraagt Hume zich af,
that two lines cannot have a common segment? Or that it is possible to draw more
than one line betwixt two points? Zinnen die, merkwaardigerwijze, aan de
aandacht van historici ontsnapten, hoewel ze twijfel aan Euclides uitspreken.
Hume’s Treatise verscheen uiteindelijk in 1740. Ook dat is een metabletisch
feit. Wat gebeurde er in dat jaar nog meer?
§ 2 Het jaar 1740
Abraham Trembley ontdekt in 1740 een zoetwaterpoliep en omdat hij wil
weten of hij met een plant of met een dier van doen heeft knipt hij haar in
tweeën. Er wordt, omstreeks 1740, nog meer verknipt en verdeeld. Ook
arbeid wordt kort na 1740 gedeeld, aldus Van den Berg, hoewel het woord
arbeidsdeling – division of labour – pas in 1776 door Adam Smith wordt uitgesproken.
Het staat boven het eerste hoofdstuk van het eerste deel van
235