Boude bewoordingen

Dezelfde houding wordt bij natuurwetenschappelijke tijdgenoten aangetroffen,
aldus Van den Berg. Ook zij nemen op een emotieloze, kunstmatige,
gedisciplineerde wijze waar, zijn niet betrokken bij wat zij zien.
De wereld is neutraal geworden. In 1543, wanneer Ignatius zijn versio prima
voltooit, publiceert Vesalius zijn anatomische atlas. In beide boeken manifesteert
zich een combinatie van smaakvolle esthetische verzorging en onthechting,
exemplarisch voor de appreciatie die de jezuïeten het lichaam
toedragen, aldus Van den Berg. De jezuïet verzorgt zijn lichaam en zijn
uiterlijk, maar in feite doet het er niet toe. Hij is mondain, maar tegelijkertijd
afwezig.
Wat gebeurde er omstreeks 1740? Het quiëtisme werd kort vóór 1740
definitief vernietigd. Ook de orde der jezuïeten raakt omstreeks 1740 in
een crisis. In 1773 wordt de orde opgeheven. De congregatie waarin veel
jezuïeten een toevlucht zoeken wordt in 1732 door Alphonsus van Liguori
gesticht: de redemptoristen. In 1733 publiceren Saccheri en Cheyne hun
boeken en ontwikkelt Hume zijn neurose. De vraag naar de samenhang
van deze gelijktijdige gebeurtenissen is nu ‘niet meer te vermijden’, aldus
Van den Berg (p. 268). Om deze samenhang te onderzoeken wordt de
metableticus psychiater. Hij opent enkele dossiers. De meeste aandacht
gaat naar Alphonsus van Liguori uit. Van zijn antipathie jegens deze moraaltheoloog
maakt Van den Berg geen geheim. Zijn moraaltheologie, waarvan
ruim tachtig edities verschenen, helpt biechtvaders bij het catalogiseren
en beoordelen van zonden en ademt de geest van het probabilisme: wanneer
twee interpretaties van een situatie mogelijk zijn, dan is het geoorloofd de
minder waarschijnlijke te aanvaarden. De seksualiteit eist de meeste aandacht
op. Het is opmerkelijk waarmee deze celibataire biechtvaders zich al bezighielden,
wat zij hun biechtelingen moeten hebben gevraagd. De meest fantastische
seksuele aberraties werden met verbazingwekkende nauwkeurigheid
opgetekend. De morele waarschijnlijkheidsleer van Alphonsus, aldus
Van den Berg, is een van de meest perfide boeken ooit geschreven. Het
ademt een ‘morbide, kleverige’ sfeer, is kuis en pervers tegelijk (p. 270). De
auteur legt uit hoe men de waarheid kan omzeilen zonder te liegen. Op den
duur vervuilde hij geheel. Na zijn dood vond men onder zijn bed een koffertje
met martelwerktuigen. Extreme seksuele scrupules gingen gepaard
met overspannen seksuele aanvechtingen en een emfatische Mariaverering.
Geen lof was hem toereikend, aldus Van den Berg, om de enige vrouw van
zijn leven te pavoiseren (p. 271). Op zijn sterfbed verslond hij nog een papiertje
waarop het woord onbevlekte ontvangenis stond gekrabbeld. Dit kwetsende,
extreem bedeesde christendom exemplificeerde volgens Van den
Berg de nieuwe ‘spiritualiteit’ uit de periode van de neostijlen.
In 1906 verschijnt de eerste kerk in fabriekshalstijl. Wat gebeurt er op
het gebied van de spiritualiteit? In 1908 wordt Charles Péguy gelovig. In
241