Boude bewoordingen

die het beginmoment, de Urstiftung van de betreffende wetenschap representeren.
Volgens Husserl gaat het om het fundamentele moment, de concrete
historische details doen niet ter zake. Bij Van den Berg daarentegen is
het beginmoment een concrete situatie. Zijn stijl is eerder anekdotisch dan
apodictisch. Zijn taal is alledaags, in tegenstelling tot de artificiële taal van
Husserl. Een ander verschil betreft het gebruik van de verbeelding. Husserl
is eideticus in platoonse zin, hij probeert het wezenlijke te doorschouwen.
Van den Berg daarentegen gebruikt zijn verbeelding om zich historische
situaties voor te stellen alsof hij een tijdgenoot, een waarnemer is. Dankzij
de verbeelding wordt de situatie concreet. Hij zoekt niet het wezenlijke,
maar het exemplarische. Zowel Husserl als Van den Berg maken echter
onderscheid tussen twee dimensies van de werkelijkheid. Naast de werkelijkheid
in de zin van ‘objectiviteit’, de werkelijkheid van de natuurwetenschappen,
is er de werkelijkheid van het concrete menselijke bestaan, een
dimensie met een eigen ‘zijnsstijl’ zoals Husserl schrijft. Door toedoen van
de positivistische wetenschapsbeoefening raakten beide dimensies van elkaar
geïsoleerd. In Metabletica van de materie uit 1968, waarin Van den Berg
zijn methode uiteenzet, wordt ook zijn affiniteit met Husserls fenomenologie
benadrukt. Het is geen toeval dat deze studie, net als het Krisis-boek van
Husserl, aan de relatie tussen wiskunde en alledaagse ervaring is gewijd.
§ 9 Twee structuren
In Metabletica van de materie (1968) vraagt Van den Berg zijn lezers hun blik te
richten op een willekeurige hoek van de kamer waarin zij zich bevinden.
We weten dat de zijden een hoek van (om en nabij de) 90° met elkaar maken,
maar de hoeken die we zien zijn groter. We zien stompe hoeken: drie
hoeken waarvan de som 360° is. De verwondering is van korte duur, want
we kennen de verklaring: we zien de hoeken en lijnen ‘in perspectief’. We
zijn gerustgesteld. Dat de verhoudingen kloppen kunnen we vaststellen door
te meten. Ze worden door onze waarneming vertekend. Wij nemen de dingen
niet in hun ware proporties waar. Om dit te corrigeren zouden we onszelf
moeten wegcijferen, letterlijk, door een meetlat te gebruiken.
Ook in De dingen (1966) bespreekt Van den Berg voorbeelden van onze
neiging de wereld vertekend waar te nemen. De vijf kilometer die we te
voet in een zinderende hitte afleggen lijken langer dan dezelfde afstand
onder gematigde omstandigheden. Staande voor de Sint-Pieter zien we een
enorme, overweldigende gevel, maar van een zekere afstand gezien valt de
omvang tegen omdat zij door de vorm van het plein gematigd wordt. In de
concrete wereld waarin wij leven is een verticale afstand iets totaal anders
dan een horizontale afstand. De Mount Everest is nog geen negen kilome-
92