Boude bewoordingen

uit een polemische stemming, een furor polemicus geschreven, en die intentie
was voor tijdgenoten zeer herkenbaar. Hoewel Foucault in de uiteindelijke
versie vrijwel alle expliciete verwijzingen naar fenomenologische auteurs
zoals Husserl, Sartre en Merleau-Ponty schrapte, bleef het een polemisch
geschrift dat in alles het tegendeel wenste te zijn van een fenomenologische
benadering (Eribon 1990, p. 182; Lebrun 1991, p. 15). De woorden en de dingen
ademt een kritische passie. De auteur wil een anti-fenomenologie introduceren.
Terwijl Husserl in zijn Krisis-boek de klassieke tijd, in vergelijking met
de Renaissance, als een periode van verduistering beschouwde, benadrukt
Foucault het positieve moment van dit type denken, en dan met name van
de mathematisering die zich daarin voltrekt. Foucaults weigering van Husserls
Verelendungs-these was op zichzelf al een vorm van polemiek. Terwijl
Husserl benadrukt hoezeer het klassieke denken verzuimde zich van haar
eigen zin en oorsprong bewust te blijven, laat Foucault zien hoe dit denken,
via rigoureuze ordening en kwantificering, een bepaalde vorm van
weten mogelijk maakt. Het denken van de Renaissance was gericht op
tekst, op interpretatie – het was een hermeneutiek, aldus Foucault (1966,
p. 71). Het denken van de klassieke tijd daarentegen is een tekenleer, een
semiotiek. Haar oriëntatiepunt is niet de tekst, maar de tabel, de overzichtelijke,
systematische ordening op basis van overeenkomsten en verschillen.
Op een tabel worden overeenkomsten en verschillen aangegeven met
behulp van symbolen. In tegenstelling tot Husserl eist Foucault van het
klassieke denken niet dat het, zo radicaal mogelijk, verantwoording aflegt
over zijn eigen oorsprong en legitimiteit. Veeleer bewondert hij de vrijmoedigheid
die dit denken eigen is. Hij wil de mogelijkheidsvoorwaarden
van dit denken beschrijven zonder het te bekritiseren vanuit de antropologisch-humanistische
vraag naar de betekenis van dit weten voor het menselijke
bestaan, zoals Husserl in zijn Krisis-boek had gedaan.
Met Husserl meent Foucault dat de Renaissance in feite dichter bij de
alledaagse ervaring staat dan het klassieke denken, daar waar zij in de dingen
zelf op zoek gaat naar de tekens en gelijkenissen waarin zich bepaalde
verbanden zouden uitdrukken (haar grondmetafoor is niet voor niets de
natuur als ‘boek’). Het klassieke denken daarentegen ontwikkelt een
kunstmatige taal, een logisch systeem van tekens dat het mogelijk maakt de
dingen te ordenen. Het teken is arbitrair, dat wil zeggen: het is niet iets wat
ons op het eerste gezicht aan de betreffende dingen opvalt, het is geen
‘aangeboren’ teken. Linnaeus’ ordening van het plantenrijk aan de hand
van meeldraden is daar een goed voorbeeld van. De mogelijkheidsvoorwaarde
voor het klassieke denken, aldus Foucault, is de dissociatie, de arbitraire
koppeling tussen teken en gelijkenis (p. 77). Het teken hoeft niet uit
zichzelf aan het ding te herinneren om het te kunnen representeren. Het
301