Boude bewoordingen

circulatie te begrijpen als een hydraulisch, berekenbaar fenomeen. Het was
een manier van zien die uiteindelijk in de Z-straling van Röntgen zou culmineren.
Het discernerende zien maakte het lichaam gaandeweg toegankelijk
en doorzichtig. Ten tijde van Röntgen was het lichaam maximaal
subjectloos en transparant geworden. Deze natuurwetenschappelijke manier
van zien is volgens Van den Berg echter verstorend. Zij laat het
lichaam niet zijn wat het (bij eerste aanblik) is. De fenomenoloog Van den
Berg stelt meer vertrouwen in de directe, onmiddellijke ervaring van het
lichaam. Hij heeft meer affiniteit met het blote oog dan met het röntgenapparaat.
Hij huldigt het methodische beginsel niet verstoren!
De eerste auteur die het onderscheid tussen een natuurwetenschappelijke
(verstorende) en een niet-natuurwetenschappelijke (verschonende) manier
van zien naar voren bracht was Blaise Pascal, die onderscheid maakte
tussen esprit de géométrie (het denken van de exacte rede) en esprit de finesse
(het denken van het hart). Naar aanleiding van dit onderscheid schrijft Van
den Berg:
In dit boek gaat het voortdurend over het hart als onderwerp van de
esprit de finesse; ik voer voor dat hart een pleidooi en bestrijd de esprit
de géométrie, die van het hart een pomp maakt. Ik wens niet te meten
in het hart, omdat meten het hart verstoort en ontreddert. Het lijkt
mij, dat dit duidelijk is. (1961a, p. 101)
Metabletica is met andere woorden een partijdige manier van lezen. De
opkomst van de nieuwe manier van zien die het mogelijk maakte het hart
als een pomp te beschouwen, moet als een desastreuze gebeurtenis worden
uitgelegd waarvan de metableticus zich, voor zover dat mogelijk is, wil
distantiëren. De vraag is echter in hoeverre deze expliciete methodologische
zelfpositionering recht doet aan de manier waarop Van den Berg feitelijk
in zijn studie te werk gaat. Metabletica is fenomenologie, is esprit de
finesse, maar niet zonder meer.
Metabletisch onderzoek vestigt de aandacht op concrete historische situaties
en ervaringen. Wat daarbij aan het licht komt is dat termen zoals
‘lichaam’, ‘massa’, ‘subject’ en ‘object’ geen bovenhistorische constanten,
maar metabletische (veranderlijke) grootheden zijn. Brueghels De val van
Icarus belicht een moment uit de geschiedenis van de elementen, van de
materie als zodanig, zoals de Venus van Rubens een moment uit de geschiedenis
van het lichaam representeert: het zware lichaam. De fenomenoloog
baseert zijn reconstructie niet alleen op woorden, maar ook op
beelden, niet alleen op teksten, maar ook op illustraties. Dat is, zo lijkt het,
in overeenstemming met het programma van de fenomenologie die de filosofie
weer wilde leren zien. Het gaat daarbij echter om een bepaalde vorm
119