Boude bewoordingen

van de werkelijkheid geworden. En de werkelijkheid als strijd heeft behoefte
aan een nieuwe grondstof, namelijk staal. De gedachte dat de samenleving
een permanente struggle tussen variëteiten is, ligt ten grondslag
aan de moderne politiek, aldus Van de Berg. Alle moderne politieke
stromingen (liberalisme, socialisme, communisme, nationaal-socialisme)
borduren op deze grondgedachte voor. Het slagveld is niet langer het
toneel van heroïek, maar van massa-extinctie. Periodieke massasterfte is
een fenomeen dat sinds 1859 zowel in de natuur als in de mensenwereld
wordt waargenomen. De strijd die menselijke variëteiten voeren, verschilt
niet wezenlijk van de struggle for life die Darwin in de natuur ontdekt.
Het verschil tussen mens en dier verdwijnt. Niet alleen oorlog, ook
seksualiteit wordt in animale termen uitgelegd. Romantisering maakt
plaats voor animalisering.
We zien wat we willen zien, verwachten te zien. Darwin, Marx en Zola
konden niet bewijzen dat de werkelijkheid een variëteitenstrijd is. Zij wilden
de werkelijkheid zo zien, introduceerden deze manier van zien. Zij
wilden het verschil tussen mens en dier niet langer zien. Ze ontwaarden
animaliteit en uniformiteit alom: overal hetzelfde principe van reproductie,
dezelfde elementen, dezelfde struggle for life. Het jaar 1859 maakte de
twintigste eeuw mogelijk. Het procédé om staal te fabriceren maakte de
veldslagen, de massasterfte van de twintigste eeuw mogelijk. Ze werden
ingegeven door de idee van een variëteitenstrijd, tussen naties, klassen of
rassen. Omstreeks 1859 zien wetenschappers de werkelijkheid op een
nieuwe wijze, maar aan dit zien gaat een wil vooraf, de wil tot nivellering.
Tegelijkertijd vertelt dit boek ons iets over het zien van Van den Berg zelf.
Hij ziet samenhang in synchrone gebeurtenissen. Ziet hij wat hij wenst te
zien? Hij noemt de Max Havelaar van Multatuli (1860) als een boek dat eigenlijk
in de reeks van synchrone feiten thuishoort (p. 98), maar wenst het
toch niet in zijn beschouwingen te betrekken. Waarom eigenlijk niet? Er is
een zekere gelijkenis van Havelaar met Wallace, met Dunant. Van der
Bruggen (1979) noemt nog andere gebeurtenissen uit het jaar 1859 die aanspraak
maken op de aanduiding ‘metabletisch significant’: een opera van
Wagner (‘Tristan und Isolde’), een fysiologisch werk van Rudolf Virchow
en de eerste olieboring door Edwin Drake. Olie zou een rol gaan spelen
die tot op zekere hoogte vergelijkbaar was met die van staal. De selectie die
Van den Berg maakt lijkt arbitrair.
Wat ook opvalt is het negatieve oordeel dat hij over Darwin velt. Van
den Berg deelt met Darwin zijn visuele interesse voor de natuur. Daar waar
hij Marx verwijt dat hij geen oog had voor de arbeidersklasse als realiteit,
speelt zien in het onderzoek van Darwin juist een doorslaggevende rol.
Darwin wist waarover hij schreef, uit eigen ervaring:
180