Boude bewoordingen

lang nadat Mitterand hem vrijliet uit een extra beveiligde gevangenisafdeling,
deelnam aan een overval op een geldtransport.
Zowel Foucault als Van den Berg reageren uiterst heftig op de politieke
gebeurtenissen van hun tijd. Ze nemen een radicaal standpunt in en vormen
als het ware elkaars spiegelbeeld. Foucault is links, Van den Berg is
rechts. Ondanks deze tegengestelde engagementen, hebben ze zelfs in deze
fase het nodige gemeen. Niet in de laatste plaats betreft dit hun ambivalente
houding jegens de psychoanalyse. In hun oeuvres tekent zich een levenslange
polemiek af met Freud. Ondanks duidelijke sporen van latente
bewondering en fascinatie blijft het wantrouwen domineren. Steen des
aanstoots vormen Freuds Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie uit 1905. Van
den Bergs oordeel over dit boek wordt met zoveel woorden door Foucault
onderschreven: het is een medicalisering van de seksualiteit, waarbij Foucault
de nadruk legt op medicaliserende technieken als verbalisering en
classificering.
Wanneer in 1976 het eerste deel van de Geschiedenis van de seksualiteit
verschijnt, stelt de impact van dit boek Foucault teleur, ondanks de verkoopcijfers
– want ook van dit boek worden meer dan honderdduizend
exemplaren verkocht. Hij lijkt ontmoedigd en onzeker. Zijn activisme belette
hem zijn dagen in bibliotheken en archieven te slijten om aldaar de
hem kenmerkende hoeveelheid wetenschappelijke arbeid te verrichten –
De wil tot weten draagt daarvan de sporen. Zijn hoogtepunt, de periode tussen
1966 en 1976, dat wil zeggen de periode waarin hij Les mots et les choses
en Surveiller et punir publiceerde, ligt achter hem. Hij wil Parijs verlaten.
Terwijl Van den Berg in opspraak raakt omdat hij Zuid-Afrika bezoekt,
raakt Foucault geïnvolveerd in de gebeurtenissen in Iran, waar miljoenen
Iraniërs spontaan in opstand lijken te komen. Van den Bergs pessimistische
these zal echter ook hier opgeld doen: de mobilisatie der massa’s zal vroeg
of laat in massasterfte op slagvelden resulteren.
Daarna is het met Foucaults politieke engagement gedaan. Hij bezoekt
Japan en Californië. In Berkeley geeft hij voor meer dan tweeduizend mensen
college over de cultuur van het Zelf. Gewoontegetouw brengt hij weer
veel tijd door in bibliotheken, maar hij neemt ook deel aan de gay lifestyle en
de sm-subcultuur zoals die in bars en nachtclubs gestalte krijgt, en hij experimenteert
met verdovende middelen. Hij leeft, met andere woorden, volgens
de maxime van Oscar Wilde die Van den Berg in Gedane zaken citeerde:
‘I allow pleasure to dominate me’ (1977, p. 47). De partner, de ander is
daarbij slechts en passant van belang. Homoseksualiteit, aldus Van den
Berg, is ‘het veld waarop seksuele vernieuwing kon en kan worden uitgespeeld’
en waarop de strijd om de pure lust, dat wil zeggen om een seksualiteit
zonder ander, wordt gevoerd. Hoewel ook Van den Berg (1951) zich
ooit als proefpersoon aan een mescaline-experiment onderwierp en in zijn
311