Boude bewoordingen

als anatomisch, maar ook als erotisch object beschouwen. Van den Berg
kijkt als fenomenoloog, maar zijn obsessie met jaartallen deelt hij met de
structuralisten zoals Michel Foucault. De metabletica kan als een overgang
tussen de fenomenologie en het structuralisme worden beschouwd. In de
Franse filosofie vond die overgang in de jaren zestig plaats, toen Van den
Berg zijn belangrijkste metabletische teksten publiceerde. De toenemende
nadruk op het beginsel van gelijktijdigheid, en de daarmee samenhangende
aandacht voor het kwantitatieve, beantwoordt hieraan.
Niet alleen door te tellen neemt Van den Berg afstand van een directe,
intuïtieve manier van zien. Ook zijn manier van kijken blijkt in bepaalde
opzichten analytischer dan de zinsnede voir la chose d’un seul regard suggereert.
Ook Van den Berg discerneert en analyseert. Zijn manier van kijken
is in zoverre fenomenologisch dat hij het subject-objectschema (de
separatie tussen ‘objectieve kenmerken’ enerzijds en ‘subjectieve impressies’
anderzijds) afwijst. De waarnemer is extravert, is bij het schilderij,
gaat op in het object. Zonder waarnemer is er geen betekenis. Subjectiviteit
en objectiviteit zijn aspecten van één interactief gebeuren. De act
van het waarnemen is constitutief voor de betekenis van het waargenomene.
Betekenis is er slechts voor iemand. Een chemische (‘objectieve’) analyse
van de verf die Rubens gebruikte om zijn Venus te vervaardigen doet geen
recht doet aan de onmiddellijke indruk die het schilderij als schilderij maakt.
Een chemische analyse is verstorend, niet alleen letterlijk (omdat de chemicus
het schilderij de facto moet beschadigen om een dergelijk onderzoek
uit te kunnen voeren, hoe minimaal die beschadiging misschien ook is),
maar vooral ook overdrachtelijk. Want wil een dergelijke analyse slagen,
dan zal de chemicus zich moeten inspannen om het schilderij als schilderij
niet te zien. Hij moet een kunstmatige, onesthetische opstelling kiezen,
bijvoorbeeld door extreem dicht op het doek te gaan staan. Aandacht voor
het schilderij als schilderij zou hem hinderen bij zijn werk. Hij moet zijn
onmiddellijke, spontane betrokkenheid bij en interesse voor het kunstwerk
als het ware terugnemen en zich inspannen om het esthetische appèl
dat van het kunstwerk uitgaat te negeren. Hij trekt zich uit het schilderij
terug. Dat gaat niet vanzelf, daar is oefening en opleiding voor nodig. De
chemische analyse is niet iets waar het schilderij onmiddellijk toe uitnodigt.
Veeleer wil het in zijn geheel worden waargenomen door onze blik –
voir la chose d’un seul regard.
Van den Berg inspecteert gebouwen, betast ze met een klinische blik.
Hij laat er geen misverstand over bestaan dat hij de Gesù te Rome dikwijls
heeft bezocht. Deze kerk is voor Van den Berg geen gebouw, maar een
ervaring. In eerste instantie heeft deze ervaring betrekking op het gebouw
in zijn geheel – voir la chose d’un seul regard. Het wekt de gewaarwording
van pure zwaarte. Dit kunstwerk is niet iets tegenover ons, geen Gegen-
121