Boude bewoordingen

lichaam tot maximale proporties op. Het animale (copulerende, dragende,
barende) onderlichaam werd geaccentueerd. Wanneer Darwin in 1870
opmerkt dat geslachtelijk gedrag bij mens en dier strikingly the same is, dragen
vrouwen rokken die uitnodigen tot anaal (dat wil zeggen animaal)
contact a tergo, aldus Van den Berg, tot geslachtsgemeenschap more ferarum,
op de wijze der wilde dieren, zonder oogcontact, zonder dat er een woord
wordt gewisseld. In de literatuur maakt op dat moment realisme plaats
voor naturalisme. Het menselijke bestaan wordt aan een wetenschappelijke
ontleding onderworpen en blijkt door fysiologische en psychologische
wetten gedetermineerd. Zola schrijft: Ma grande affaire est d’être purement
naturaliste, purement physiologiste (p. 199). In zijn roman La Curée bedrijven
stiefzoon en stiefmoeder geslachtsgemeenschap in een serre, een broeikas
met tropische gewassen, waarbij de vrouw optreedt als een roofdier dat
haar prooi beloert en bespringt. Alles verwijst – van a tot z – naar de gelijkheid,
ook in seksueel opzicht, van mens en dier, aldus Van den Berg. Het
fysieke contact is animaal. Het onderscheid tussen seksualiteit en verkrachting
vervaagt, net als bij de meeste andere zoogdieren. De hele serre is begrepen
in één voortplantingsproces. Bloemen stoten geuren af. Het is één
fysiologisch-animaal-botanisch gebeuren. Tevergeefs tracht de mens zich
staande te houden temidden van een zich voortplantende dieren- en mensenwereld.
Geslachtelijkheid alom. Het menselijke bestaan is veranderd in
een animaal, vegetatief gebeuren.
In 1859 worden de dingen, de fenomenen gelijk gemaakt, concludeert
Van den Berg. De cesuur tussen mens en dier verdwijnt. Waarnemen
wordt registreren (Fechner). De literatuur beschrijft een wrede, banale
realiteit. De dingen incorporeren conflicten, zijn conflictstof. Ze raken besmet
met conflicten om uiteindelijk, door toedoen van de pure, automatische
machine, weer steriel te worden. De mensenhand raakt ze pas aan
wanneer ze uit hun verpakking worden genomen, dat wil zeggen gebruikswaar
worden. In tegenstelling tot Marx, die weigerde te zien, was
Darwin een realist. Hij observeerde, hield van de natuur die hij beschreef,
kende haar. En toch, aldus Van den Berg, staat hij aan het begin van een
lange reeks biologen die over de natuur schrijven alsof zij nog nooit een
levend wezen hebben gezien (p. 224).
In Koude rillingen krijgt het beginsel van synchronie (‘gelijktijdige gebeurtenissen
hangen samen’) alle nadruk. Gelijktijdigheid functioneert
als criterium voor de selectie en analyse van het materiaal. In eerdere studies
vertelde Van den Berg een diachronisch verhaal. Een idyllische beginsituatie
raakte in een crisis en de metabletische vraag luidde of er uitzicht
was op (gedeeltelijk) herstel. Koude rillingen daarentegen maakt als
het ware een ct-scan ter hoogte van het jaartal 1859. De werkelijkheid
wordt als een variëteitenstrijd beschouwt. Strijd is het fundamentele aspect
179