Boude bewoordingen

ect. Met dertig edities kent het boekje een enorme verspreiding. En mede
daardoor, zo lijkt het, krijgt Van den Berg ‘de smaak te pakken’ (Vandereycken
en De Visscher 1995, p. 7). Van den Berg wordt een auteur. In 1954
wordt hij hoogleraar Fenomenologische Methoden en Conflictpsychologie
te Leiden en in 1955 houdt hij zijn oratie getiteld Over neurotiserende factoren –
een vooruitblik op later werk, met name Leven in meervoud uit 1963.
Wanneer Van den Berg de veertig nadert, wordt het tijd voor een echt
boek. Een fenomenologisch handboek over psychopathologie ligt voor de
hand, maar hij besluit iets heel anders te schrijven – voor zijn plezier. Het
wordt het boek Metabletica, dat in 1956 verschijnt en waarvan ruim 80.000
exemplaren (zesentwintig edities) over de toonbank gaan – een onwaarschijnlijk
groot aantal voor een publicatie van dit genre. Het is het keerpunt
in zijn carrière. De academische psychiater is een auteur van bestsellers
geworden. Door het grote publiek wordt zijn boek, vooral ook zijn stijl,
geprezen, maar door veel vakgenoten wordt hij niet serieus genomen, zelfs
afgewezen. Zijn werkwijze wordt als onwetenschappelijk aangemerkt,
vanwege het speculatieve en anekdotische karakter ervan. Het blijft echter
niet bij deze ene publicatie. Spoedig wordt duidelijk dat Metabletica niet de
titel is van een boek, maar van een indrukwekkend intellectueel project.
‘Metabletica’ betekent letterlijk: ‘leer der veranderingen’ (metaballein is
veranderen in het Grieks). Het is een ander woord voor historische fenomenologie.
Van den Berg wil laten zien dat het kijken, spreken, voelen en
handelen van mensen in de loop der tijden drastische veranderingen heeft
ondergaan. Hij wil de gedaantewisselingen documenteren die in intermenselijke
relaties en in de menselijke lichamelijkheid, maar ook in materiële
dingen optreden. Daarbij legt hij speciale aandacht aan de dag voor
veranderingen die zich gelijktijdig op verschillende terreinen (wetenschap,
architectuur, seksualiteit, politiek, enzovoorts) voltrekken. In de jaren die
volgen zullen diverse ‘metabletische studies’ (vaak van aanzienlijke omvang)
verschijnen. Hoewel met het project zoals gezegd in 1956 een begin
wordt gemaakt, zijn de eerste metabletische intuïties van veel oudere datum.
In interviews verwijst hij naar een aantal beslissende indrukken. Zo
memoreert hij dat hij, vlak voordat hij medicijnen ging studeren, als verjaardagscadeau
een boek van de hand van Adolf Meyer uit 1936 ontving
getiteld Krisenepochen und Wendepunkte des biologischen Denkens. In dit boek
werd een verband gelegd tussen de ontdekking van de bloedsomloop door
William Harvey en de Barok (Van den Berg 1996a, p. 9). Meyer wijst erop
dat Harvey’s ontdekking eigenlijk heel eenvoudig is, als men tenminste op
het idee komt te gaan rekenen. Wie de inhoud van het hart kwantitatief
bepaalt, het aantal hartslagen per minuut telt, ziet spoedig in dat de oude,
Galenische theorie onhoudbaar is. Het probleem was echter dat er in Harvey’s
tijd in de sfeer van het lichamelijke, van het levende, nog niet gere-
21