Boude bewoordingen

geel en zwart (p. 176). In vrijwel de hele wereld heeft het blank-westerse
patroon van leven zijn intrede gedaan. Dit gebeurde omdat de blanke variëteit
op onweerstaanbare wijze superioriteit en zelfvertrouwen uitstraalde.
De blanke mens legde wegen en spoorlijnen aan in onherbergzame gebieden,
leverde prestaties waaraan andere variëteiten zich vergaapten. Na
1950 echter verloor de white man zijn zelfvertrouwen. Kolonialisme en imperialisme
worden afgezworen, kolonies worden onafhankelijke staten die
in de Verenigde Naties op gelijke voet het woord voeren. Unesco stelt zich
ten doel gelijkwaardigheid der rassen wetenschappelijk te bewijzen. Het
probleem is echter, aldus Van den Berg, dat juist het wetenschappelijke
materiaal, de statistische feiten, op ongelijkheid wijzen. Materiaal ‘van
onverdacht wetenschappelijk gehalte’ (p. 183) maakt het programma van
Unesco ongeloofwaardig. Sterker nog, Unesco ‘deed de zwarte mens
kwaad, zoals een vader zijn zoon kwaad doet door te zeggen dat hij in niets
verschilt van zijn meer getalenteerde, meer gevoelige, meer intelligente
broer’ (p. 184).
In deze passage lijkt zich een ‘Jakob-complex’ te manifesteren. Van
den Berg is afkomstig uit een gezin met twee zoons. In zijn ogen is hij de
Jakob: getalenteerder, gevoeliger, intelligenter dan Esau. Van den Berg
geeft in deze passage lang gekoesterde emoties prijs. Bezuiden de Sahara,
aldus Van den Berg, heerst culturele armoede. Wie de benauwende armoede
van het Afrikaanse continent aan omstandigheden wijt bedriegt
zichzelf. Rassen verschillen. De ene variëteit is begaafder dan de andere.
Deze tekst, uitgesproken in het extreem gepolitiseerde klimaat van de jaren
zeventig, is, meer nog dan Medische macht en medische ethiek, een provocatie.
Van den Berg, zo lijkt het, is met nadruk politiek incorrect. Deze
passage is de meest geciteerde uit zijn oeuvre. Van den Berg is er bewust
op uit ergernis te wekken. De toon is onaangenaam, niet slechts emotioneel,
maar verbeten.
De eerste, methodologische vraag die zich opdringt, betreft de metabletische
status van zijn uitspraken. Vanuit metabletisch perspectief wekken
ze verbazing. Wie zich wetenschappelijk op de hoogte stelt, wie oog
heeft voor ‘statistische feiten’, moet tot de conclusie komen dat ongelijkheid
tussen mensen een constante is, aldus Van den Berg. Deze stelling
staat haaks op het principe van veranderlijkheid. De metableticus zou ook
etniciteit als een historische variabele moeten beschouwen. IQ-metingen
moeten dan als een momentopname worden gezien. Als de mens veranderlijk
is, dan geldt dit ook voor ‘rassendiversiteit’. Het plotselinge vertrouwen
in statistische feiten lijkt onmetabletisch, zeker gezien het feit dat
Van den Berg als fenomenoloog steeds de kunstmatigheid van de intelligentie-test
als instrument heeft benadrukt. Ook meten is, net als spreken
en kijken, een metabletische variabele. Van den Bergs agitatie jegens het
264