Boude bewoordingen

lied op de zeventiende eeuw die, aldus Perrault, de antieke tijd in alles evenaarde.
Het werd een schandaal. De autoriteit en grandeur van de antieke
tijd golden als onaantastbaar. De befaamde querelle des anciens et des modernes
was geboren.
Perrault stelde dat elke kunst waarin de ouden excelleerden door moderne
auteurs tot grotere perfectie werd gebracht. In zijn tekst verschijnt
voor het eerst het woord Progrès! Het klassieke model wordt overschaduwd
door de tijdgenoot, de toekomst. Niet veel later publiceert John
Locke het radicaal anti-traditionele geschrift An essay concerning human understanding.
De menselijke geest is in beginsel an empty cabinet, white paper,
void of characters. Hier had, aldus Van den Berg, ‘wel een uitroepteken mogen
staan’ (p. 19). Op dit blanco papier schrijft de ervaring – de eigen, of
beter gezegd: de eigentijdse ervaring – haar tekst. Men ontdoet zich van
het beginsel van autoriteit. Het accent verschuift van traditie naar opvoeding.
Mensen zijn in beginsel gelijk. Dit beginsel, dat tegenwoordig door
èlke politieke partij wordt onderschreven, werd toen geboren. Alle moderne
partijprogramma’s zijn varianten op deze grondwet. Voor een absolute
monarch zonder grondwet die zijn macht van God ontving is geen
plaats meer. Ongelijkheid, aldus Van den Berg, wordt een wetsovertreding.
De politieke ruimte wordt gehomogeniseerd. Monarchistische vorsten
verliezen in dit bestel hun zetel. De decapitatie de jure gaat aan de
daadwerkelijke onthoofding van de vorst vooraf. De omwenteling van
1700, waartoe enkelingen het initiatief namen, lang voordat het gelijkheidsbeginsel
populair werd, maakt de feitelijke regicide mogelijk (p. 26).
Het geloof in vooruitgang is alomtegenwoordig. In 1673, aldus Van den
Berg, werden te Parijs meer tragedies dan blijspelen opgevoerd. In 1678 is
het aantal gelijk. Korte tijd later vormt het aantal tragedies nog maar eentiende
deel van het totaal. De tragedie, het genre van de ongelijkheid,
heeft afgedaan. De komedie, het genre van de gelijkheid, bloeit. De tragische
held accepteert autoriteit. Hij vindt het verheven om in zijn handelen
door een hogere instantie bestuurd te worden. In de komedie daarentegen
zijn individuen vrij. Zij roepen hun ongeluk over zichzelf af. De tragische
ondergang maakt plaats voor een happy end. Ten tijde van Freud is Oedipus
iemand die genezen moet worden van een dwanggedachte. Pas als de
tragedie onmogelijk is, is psychoanalyse mogelijk.
In 1687 formuleert Leibniz het continuïteitsprincipe, de grondslag
van de moderne wetenschappen, aldus Van den Berg. De natuur maakt
geen sprongen. In de natuur treft de onderzoeker slechts kleine, geleidelijke
overgangen aan. De ellips verschilt niet wezenlijk van de cirkel, de
mens niet van het dier. Volgens Van den Berg hangen alle initiatieven
die aan het einde van de zeventiende eeuw worden genomen met dit
principe samen (p. 34). Er is geen discontinuïteit, geen cesuur tussen
255