Boude bewoordingen

§ 2 De strijd tegen het ‘waartoe’
De strijd tegen het wonderbaarlijke, aldus Van den Berg (1984), kreeg in
de negentiende eeuw een nieuwe impuls door het werk van Darwin. Zelf
bleef hij twijfelen aan zijn evolutietheorie. Hij was er niet gerust op. Hoe
kan een blind mechanisme – natuurlijke selectie – zulke extreem gecompliceerde
organen fabriceren als een oog – with its initimable contrivances? In
de natuur lijkt sprake van design, intelligentie, bedoeling, maar dergelijke
woorden worden door de moderne wetenschap afgewezen, aldus Van den
Berg (1984, p. 65). Er zijn nogal wat dingen in de natuur waarvoor alleen
de mens aandacht en waardering lijkt te hebben. Een lieveheersbeestje is
met zijn zeven stippen mooi, esthetisch geslaagd – alleen de mens neemt er
nota van. Naturalisten van de oude stempel zagen de luister van de natuur
als een bevestiging van het geloof dat zij voor ons gemaakt is. Hoe moeten
we anders de pracht, de esthetische overdaad, het raffinement van de natuur
verklaren? De berkenbladroller maakt met wiskundige precisie mathematische
snedes in een berkenblad – wonderbaarlijk! Maar die uitroep
mag een moderne wetenschapper niet meer slaken. Wij hebben te geloven
dat deze mathematische voorprogrammering van het gedrag van het diertje
door evolutie is ontstaan. De evolutietheorie is echter een kwestie van geloof,
van krediet. We hebben geen keuze, er is maar één theorie. Haar verwerpen,
dat gaat niet. Wie echter onbevooroordeeld nadenkt, gaat vroeg
of laat twijfelen, aldus Van den Berg.
Hij voert twee verklaringen aan voor het geloof in Darwins theorie. De
eerste verklaring kwam in het vorige hoofdstuk aan de orde: de theorie
heeft naast een biologische vooral ook een politieke betekenis. De tweede
verklaring luidt dat de evolutietheorie deel uitmaakt van het proces van
intellectuele ascese dat eigen is aan moderne wetenschap. Er zijn vragen
die de moderne wetenschappers zichzelf eenvoudigweg niet meer willen
stellen, dingen die zij niet meer willen zien. De wetenschapper wenst het
wonderbaarlijke van de natuur – van het menselijke oog bijvoorbeeld –
niet langer te zien. Sinds de achttiende eeuw oefenen wetenschappers zich
in terughoudendheid. Wanneer een plantkundige vóór 1700 een plant beschreef,
deed hij een beroep op de verbeeldingskracht van de lezer. De
plant werd beeldend weergegeven. Van een bepaalde plant werd bijvoorbeeld
gezegd dat hij leek op een ‘soldaatje’ – daaraan kon de lezer hem
herkennen. Linnaeus wijst dergelijke beschrijvingen zonder pardon af. In
zijn Genera plantarum van 1737, en nog nadrukkelijker in zijn Philosophica
botanica van 1751, formuleert hij de regels waaraan plantkundigen zich bij
de beschrijving van planten dienen te houden. Zij dienen het een en ander
weg te laten: grootte, herkomst, kleur, smaak, het gebruik dat wij ervan
maken. Wat ook wordt weggelaten, dat zijn de verhalen waarin de plant
205