Boude bewoordingen

Hoe verhouden de metabletische studies zich tot het meer traditionele fenomenologische
werk? Is er sprake van continuïteit of van een breuk?
Met drie deelgebieden van de psychologie heeft Van den Berg zich nadrukkelijk
uiteengezet: de godsdienstpsychologie, de psychotherapie
(vooral de psychoanalyse) en de experimentele psychologie (vooral de
waarnemingspsychologie). Ik zal Van den Bergs visie op deze subdisciplines
bespreken, maar ook confronteren met de visies van vooraanstaande
tijdgenoten, namelijk Jacques Lacan en Johannes Linschoten. Waar het
de vergelijking met Linschoten betreft zal ik de stelling verdedigen dat
beide auteurs afscheid namen van de traditionele fenomenologie, maar
ieder op geheel eigen wijze. Terwijl Linschoten rigoureus met de fenomenologie
brak, bleef Van den Berg haar in belangrijke opzichten
trouw.
§ 2 Van den Berg als fenomenoloog:
de herontdekking van het object
Van den Bergs Kroniek der psychologie verscheen in 1953 en werd opgedragen
aan zijn leermeester F.J.J. Buytendijk. Het is geen onmetabletische
tekst, want het boek begint in het metabletische jaar 1540 en eindigt, net
als zijn metabletische studies, in het heden (dat wil zeggen rond 1950). In
zijn voorwoord bij de vierde druk uit 1973 schrijft hij:
Een generatie ging heen sinds ik de kroniek schreef. Van mijn leermeesters
leven velen niet meer. Maar ook tijdgenoten stierven; Linschoten,
Kouwer. Ik vormde destijds met beiden een driemanschap
dat van dezelfde idealen bezield was. Idealen, daar ontbrak het ons
niet aan, onder het leiderschap van leermeesters als Buytendijk, Langeveld
en Rümke. (p. 5)
Twee driemanschappen, de leermeesters Buytendijk, Langeveld en Rümke
en hun leerlingen Linschoten, Kouwer en Van den Berg, maakten de
kern uit van de zogeheten Utrechtse School. Ze weerspiegelen de befaamde
triumviraten uit de geschiedenis van de psychoanalyse: Freud, Jung en
Adler uit de ‘Weense’ en Hartmann, Kris en Loewenstein uit de ‘New
Yorkse’ periode. In 1953 redigeerden Van den Berg en Linschoten een
boek dat door Terwee (1987) als het hoogtepunt van Nederlandse
(‘Utrechtse’) fenomenologie wordt aangeduid, namelijk Persoon en wereld.
Het betreft teksten van de hand van ‘collega’s, medewerkers en leerlingen’
van Buytendijk. Laatstgenoemde was niet alleen de auteur van een indrukwekkend
en internationaal vermaard oeuvre, maar ook de cultivator van
128