Boude bewoordingen

ovendien van oudsher een theologische, theologiserende receptie. Ik volgde
destijds de colleges van de Franse, in Nijmegen docerende filosoof Paul-
Laurent Assoun. Wat heet volgen? Ze vormden mijn reden van bestaan,
mijn filosofische doop in de Jordaan. Op een dag vroeg ik hem naar zijn
oordeel over de Nederlandse filosofie. ‘Zij is,’ antwoordde hij, ‘kritisch,
zorgvuldig, nauwgezet, maar wat ontbreekt is het faustiaanse moment’.
Toen schoot mij, aan die tafel in het Quartier Latin, opeens een naam te
binnen. Van den Berg, zei ik. Ik had nog vrijwel niets van hem gelezen. Ik
kende hem eigenlijk alleen van naam. In Nederlandse antiquariaten waren
boeken van zijn hand te vinden, gezet in een eigenzinnig lettertype en
voorzien van opvallende illustraties. Een auteur die ooit door velen moest
zijn gelezen. In Nauta’s artikel wordt hij niet genoemd. Dat is geen toeval.
J.H. van den Berg, de belangrijkste Nederlandse filosoof van zijn tijd, is
helemaal geen filosoof. Hij was leraar wiskunde, arts, psychiater, psychotherapeut,
hoogleraar conflictpsychologie, fenomenoloog, amateur-entomoloog
– maar géén filosoof.
Jaren later, in juni 1998, bezocht ik een internationaal congres in het
parlementsgebouw te Kopenhagen, de stad van Kierkegaard. Ik maakte er
kennis met Richard Zaner, vermaard fenomenoloog, auteur van Embodiment
(1964) en andere vooraanstaande publicaties, kleinzoon van een joodse
Duitser en een indiaanse Squaw. Hoe het met Van den Berg was, wilde
hij weten. Jan VandenBerg... You know him? I know his work, antwoordde ik,
enigszins bedremmeld, althans... Some of it... Eén boek had ik gelezen, en
nog een stuk of wat passages. En eenmaal had ik hem gesproken – telefonisch.
Als redacteur van het tijdschrift Psychologie & Maatschappij had ik
hem per brief verzocht een recensie te schrijven over de briefwisseling tussen
Buytendijk en Binswanger, die door Henk Struyker Boudier in 1991
was bezorgd. In zijn bespreking maakte Van den Berg terloops gewag van
zijn ontmoeting met Heidegger. Nog in dezelfde jaargang echter, in het
daaropvolgende nummer om precies te zijn, verscheen een uitvoerig, kritisch
artikel naar aanleiding van Van den Bergs uit 1989 daterende boek
Hooligans – een titel die niet zozeer naar de joelende, bierblikjes voor zich
uittrappende meutes verwees die men naar de stadions ziet optrekken, aldus
de recensent (Ter Bogt 1991), maar naar de echte hooligans, die zich in
hogere kringen, in kringen van de regering, het justitiële apparaat, de pers
bevinden. Van den Berg, schreef Ter Bogt, is een origineel auteur, een uitstekend
verteller, maar ook een rancuneuze reactionair die, op grond van
uiterst gebrekkige bewijsvoering, de terugkeer bepleit van een autoritaire,
neokolonialistische wereldorde, waarin eenieder zijn plaats weet, waar ministers
weer steken en vrouwen weer rokken dragen. ‘Graag had ik een
positief verhaal over Hooligans geschreven,’ aldus Ter Bogt, ‘maar de strekking
van het boek maakt dat onmogelijk’ (p. 278).
15