Boude bewoordingen

heid, aldus Van Spaendonck, maar men doet Van den Berg geen recht wanneer
men hem louter op grond van gangbare, objectivistische wetenschappelijke
criteria beoordeelt. Wat wel of niet beklemtoond wordt, wat wel of
geen aandacht krijgt, dat bepaalt tot op zekere hoogte de metableticus zelf,
maar als het goed is slaagt hij erin een plausibel verhaal te vertellen en de
lezer ervan te overtuigen dat bepaalde ontdekkingen (zoals de ontdekking
van de bloedsomloop door Harvey) niet toevallig tot stand kwamen. De
werkelijkheid van dat moment nodigde daartoe als het ware uit.
Terwijl Parabirsing, Peeters en Van Spaendonck vooral de metabletische
studies van Van den Berg bespreken, is het boek Wat hen bewoog van Peter
Heij (1989) primair aan Van den Berg als fenomenoloog gewijd. Naast een
beknopte inleiding in de fenomenologie (met name die van de zogeheten
Utrechtse School), bevat dit boek belangrijke biografische en bibliografische
informatie. Waar Parabirsing zich beperkt tot de eerste metabletische
publicaties van Van den Berg, concentreert Heij zich op het (vroege) fenomenologische
werk, en dan met name op de verhouding tussen Van den
Berg en Buytendijk. Ook een andere publicatie van Heij (1995) onderstreept
diens voorkeur voor de ‘fenomenologische’ Van den Berg. De
vriendenbundel voor Van den Berg waarin laatstgenoemde publicatie verscheen
(Vandereycken & De Visscher 1995) bevat naast parafraserende ook
meer oorspronkelijke bijdragen. Deze bundel vormt als het ware de sympathiserende
tegenhanger van de kritische bundel die zojuist werd besproken.
Inleidende teksten schetsen het vertrouwde beeld. Ondanks de vele herdrukken
en vertalingen verkeert Van den Berg wetenschappelijk in een isolement.
De methodische regels van zijn metabletisch onderzoek laten zich
moeilijk systematiseren, zijn onderzoek is niet reproduceerbaar of falsifieerbaar
in gebruikelijke zin (Gielis & Vandereycken 1995). Zijn politieke stellingname,
met name zijn oordeel inzake de Zuid-Afrikaanse apartheidspolitiek
en zijn kritiek op de ontwikkelingshulp, deden zijn populariteit ook al
geen goed. Belangrijk voor een goed begrip van het metabletische werk
van Van den Berg, aldus Vandereycken en De Visscher, is het onderscheid
dat de auteur zelf maakt tussen de eerste structuur van de werkelijkheid (de
wereld waarin wij dagelijks verkeren) en de tweede structuur (de door de
wetenschap geobjectiveerde werkelijkheid). Terwijl in de tweede structuur
het postulaat van de onveranderlijkheid domineert (de wetenschap is
immers op zoek naar universele wetten en constanten), benadrukt Van den
Berg de veranderlijkheid van de werkelijkheid in haar eerste structuur, van
de concrete relaties van de mens met de wereld en van mensen onderling.
Van den Berg schrijft alsof hij ter plekke bij de gebeurtenissen die het betreft
aanwezig was. Hij maakt het verleden tot heden, hergeeft geëgaliseerde
gebeurtenissen hun uniciteit. Metabletica is eerder een methodische
habitus dan een methode, aldus Vandereycken en De Visscher. Van den
33