Boude bewoordingen

sefte al gauw dat hij deze situatie zou kunnen uitbuiten om een oorlog te
forceren en zich aldus te ontdoen van de vredesvoorwaarden die Frankrijk
waren opgelegd door het Weens Congres en de Heilige Alliantie. In 1853
werd de Turkse vloot op de Zwarte Zee door de Russen vernietigd. In
maart 1854 verklaarden Frankrijk en Engeland de oorlog aan Rusland. In
september 1855 viel Sebastopol. De Fransen verloren op de Krim 180.000
man, de Britten 45.000, de Russen bijna een half miljoen. Van de vijf soldaten
die omkwamen, werden er vier het slachtoffer van uitputting en ziekte.
De Krimoorlog was de eerste oorlog waarin gepantserde oorlogsbodems,
loopgraven, gifgassen, telegrafie, oorlogscorrespondenten en veldslagfoto’s
een rol speelden. De gevolgen van deze (vrijwel vergeten) oorlog waren
enorm, aldus Van den Berg. Terwijl voormalig bondgenoot Rusland de pas
werd afgesneden, werd erfvijand Turkije een volwaardige partner. Men
koos voor een land in verval, ten koste van een land in ontwikkeling. Rusland
wendde zich af van Europa en ging zich op Siberië oriënteren. Anders
gezegd, Rusland veranderde van een Europees in een Aziatisch land. De
Krimoorlog, aldus Van den Berg, was een daad van avonturisme, van opportunisme,
van anarchie en bracht wanorde in Europa. Zonder de Krimoorlog
zou de Eerste Wereldoorlog niet mogelijk zijn geweest, zou het
communisme in Rusland geen kans hebben gekregen, zou Rusland nooit
een ‘overbewapend ontwikkelingsland’ zijn geworden.
De verbindende schakel tussen het anarchisme van 1851 en de Sovjet-
Unie, aldus Van den Berg, is Netsjajev, de eerste terrorist. Zijn portretfoto
toont een onaantrekkelijk, ondoordringbaar, verbeten gezicht, dat toch
medelijden wekt – een man die gebaat zou zijn geweest bij gezag. Hij
schreef een Katechismus waarin revolutionairen worden opgeroepen cellen
te vormen en zich geheel ter beschikking te stellen voor de zaak. De revolutionair
doet afstand van gevoelens (met name van vriendschap). Het doel
(de vernietiging van de staat) heiligt alle middelen. Alles is geoorloofd:
moord, bedrog, misleiding. Tussen vriend en vijand wordt geen onderscheid
gemaakt. Deze leer wordt door Netsjajev eigenhandig in praktijk
gebracht, maar de oefening ontbreekt nog. Na een even amateuristische als
onverkwikkelijke moord op een medestander moet hij vluchten, maar hij
wordt uiteindelijk toch gearresteerd en opgesloten in de Petrus-en-Paulusgevangenis,
in een vochtige cel met een klein hoog raam. Aan ondervoeding
en vitamine-tekort sterft hij in 1882, vijfendertig jaar oud. Daarvan
had hij tien jaar cellulair gevangen gezeten. Na 1917 stond hij opeens in
aanzien, het bolsjewisme was immers de moderne uitvoering van zijn
plannen, totdat ontdekt werd dat hij geen bewondering koesterde voor
Marx; toen werd hij van de heiligenlijst geschrapt.
Terwijl tussen 1851 en 1917 anarchisten, terroristen en communisten op
de vernietiging van de staat zinden, wisten ontelbare bekwame individuen
188