Boude bewoordingen

naar de zin en de waarheid van het gezegde introduceert, is afwezig. Foucault
geeft toe dat hij het subject als de oorsprong van het spreken buiten
beschouwing wenst te laten. Niet omdat hij het bestaan van een subject
zou ontkennen, maar omdat hij deze kwestie eenvoudigweg niet wil aanroeren
– Noli tangere, zoals hij het omschrijft (p. 264). Zijn onderzoek pretendeert
niet de werkelijkheid in al haar dimensies te beschrijven. Wat
hem voor ogen staat is een vorm van geschiedschrijving die geen beroep
meer doet op transcendentie, op betekenis, op subjectiviteit, niet omdat
hij zou willen ontkennen dat zoiets als subjectiviteit bestaat, maar eenvoudigweg
omdat hij zich tot een positieve beschrijving van discursieve gebeurtenissen
wenst te beperken. Hij wil de vraag naar het subject opschorten,
ausklammern. Zijn archeologie is geen wetenschap van de oorsprong,
geen ‘historische fenomenologie’ (p. 265). Foucault stelt zich niet ten doel
een bijdrage te leveren aan de vraag ‘Wat is de mens?’. Hij wenst zich te
ontdoen van de subjectiviteit als dimensie, hij wenst deze dimensie in zijn
onderzoek niet te continueren, al beseft hij dat hij daarmee in de ogen van
de fenomenologie zich bezondigt aan het type naïviteit dat eigen is aan
elke vorm van positivisme, namelijk de miskenning van de eigen subjectiviteit,
de eigen intentionaliteit. Foucault ontkent niet dat het mogelijk is
om een discours te bekritiseren of te veranderen, maar hij wenst (tijdelijk)
geen beroep te doen op de hypothese dat elke verandering of correctie het
werk zou zijn van een bewustzijn, van een subject.
Moeten we Van den Berg en Foucault als medestanders of als tegenhangers
beschouwen? Is Foucault een ‘mede-’ of een ‘anti-metableet’? Wanneer
we de nadruk leggen op de wijze waarop ze hun onderzoek daadwerkelijk
beoefenen, dan kunnen we een zekere mate van affiniteit tussen
beide oeuvres ontwaren. Schenken we echter vooral aandacht aan hun expliciete
methodologische zelfverantwoording dan wordt de afstand opeens
veel groter, want dan is Van den Berg, eenvoudig gezegd, een fenomenoloog
en Foucault een anti-fenomenoloog. In werkelijkheid is Van den
Berg echter minder, en Foucault meer fenomenoloog dan ze zelf beweren.
Metabletica en archeologie berusten op dezelfde principes, namelijk gelijktijdigheid
en discontinuïteit. Gelijktijdige intellectuele uitingen beantwoorden
aan dezelfde historische apriori’s, zoals Foucault dat noemt, die
de productie van discursiviteit gedurende een bepaalde periode beheersen.
De betreffende discursieve ‘formaties’ worden van elkaar gescheiden door
‘breuken’, door abrupte, exact te dateren momenten van discontinuïteit.
Men kan niet zeggen dat de nieuwe formatie zich op de een of andere wijze
(bijvoorbeeld causaal of dialectisch) tot de oude formatie verhoudt – de discontinuïteit
is absoluut. Bij Foucault blijft de herkomst van historische apriori’s,
zoals Piaget (1968 p. 114) aangeeft, een ‘mysterie’. Van den Berg daarentegen
wijst uiteindelijk God als Eerste Beweger en Synchronisator aan.
305