Boude bewoordingen

gesitueerd worden – hij beschouwt zijn vriend Gaston Bachelard als zijn
voornaamste leermeester. Foucault verwijst herhaaldelijk en op sympathiserende
wijze naar Gaston Bachelard, al doet hij dat vrijwel steeds terloops.
Als hij hem noemt, gebeurt dat in één adem met andere wetenschapsfilosofen
– Canguilhem voorop. Wordt in een interview expliciet naar zijn verhouding
tot Bachelard gevraagd, dan antwoordt Foucault dat hij Bachelard
gelezen heeft, van zijn inzichten gebruik heeft gemaakt (met name diens
aandacht voor epistemologische discontinuïteit), maar dat zijn echte leermeester
Canguilhem was (1994, 4, p. 56). In de jaren vijftig was Foucault (net
als Van den Berg op dat moment) in fenomenologische psychiatrie geïnteresseerd,
maar wanneer hij in 1953 Nietzsche leest neemt hij voorgoed afscheid
van de ’subjectfilosofie’ (waartoe hij de fenomenologie rekende). Het was
Nietzsche die hem uit mijn fenomenologische sluimer wekte. Hij verliest
zijn geloof in het subject als oorsprong van zin. Voortaan zijn de wetenschapshistorici
– Canguilhem voorop – zijn leermeesters. Regelmatig waarschuwt
hij tegen een humanistische of fenomenologische interpretatie van
zijn onderzoek.
Dit hoofdstuk onderzoekt de gelijkenis of verwantschap tussen Foucault
en Van den Berg waarop door verschillende auteurs wordt gewezen.
Het betreft met andere woorden een vergelijkende anatomie tussen de fenomenologie
van Van den Berg en de anti-fenomenologie van Foucault.
Ik zal echter duidelijk maken dat Foucault meer en Van den Berg minder
fenomenoloog is dan zij zelf suggereren. Om te beginnen zal ik de aandacht
vestigen op een aantal biografische parallellen tussen Foucault en
Van den Berg. Vervolgens zal ik ingaan op inhoudelijke overeenkomsten
en verschillen. Daarbij zal ik met name hun studies over psychiatrie, geneeskunde,
natuurwetenschap, politiek en seksualiteit bespreken.
§ 2 Biografische parallellen
Michel Foucault werd geboren in 1926 te Poitiers en overleed in 1984 te
Parijs. Zijn vader en beide grootvaders waren chirurg en de verwachting
was dat hij deze familietraditie zou voortzetten (Eribon 1990), maar hij
verkiest een studie filosofie aan de vermaarde École Normale Supérieure
(ENS) waar hij een sterke belangstelling voor psychologie en psychiatrie
ontwikkelde. In de periode 1945-1953 leest Foucault dezelfde auteurs als
Van den Berg: Husserl, Heidegger, Sartre, Jaspers en Merleau-Ponty, maar
ook Kardiner, Mead, Gusdorf, Koffka, Goldstein, Kinsey, Spitz, Minkowski
en Bachelard. Evenals Van den Berg ontwikkelt Foucault een passie
voor oude boeken en vermaarde bibliotheken. Dagelijks brengt hij een
bezoek aan de Bibliothèque Nationale. Waarschijnlijk heeft Foucault nergens
293