Boude bewoordingen

Hoofdstuk 6
Intellectuele ascese
‘Il faut être iconoclaste’ (Bachelard, 1938/1947, p. 77)
§ 1 De strijd tegen het wonderbaarlijke
In het tweede deel van Het menselijk lichaam (1961), en nog nadrukkelijker
in Leven in meervoud (1963), vestigt Van den Berg de aandacht op het werk
van de Franse entomoloog René-Antoine Ferchault de Réaumur die tussen
1734 en 1742 zijn zesdelig natuurhistorisch opus over insecten publiceerde
– Mémoires pour servir à l’histoire des insectes. Het succes van dit werk
was immens. Overal werden natuurhistorische kabinetten ingericht, aldus
Van den Berg. Abraham Trembley, een goede vriend van de auteur, was in
die tijd huisleraar van de zoontjes van Willem Bentinck op diens buiten
Sorgvliet bij Den Haag – het latere Catshuis. In 1740 ontdekte hij, bij toeval,
in de vijvers en sloten rond dit huis de zoetwaterpoliep. Een wonderbaarlijk
wezen, waarvan hij niet kon zeggen of het een plant was of een dier.
Daarom knipte hij de poliep in tweeën. Het resultaat? Twee zoetwaterpoliepen.
Delen bleek vermenigvuldigen:
Hij deelt. Dat had nog nooit iemand gedaan. Wat voerde hem tot die
daad? (1963, p. 164)
In die dagen ademde heel de natuur nog de sfeer van het wonderbaarlijke,
aldus Van den Berg. De biologie had meer met toegepaste theologie dan
met de exacte wetenschappen gemeen. In 1741 verscheen een Physico-theologie,
in 1744 een Tescaceo-theologie, in 1754 een Ichtyo-theologie. Ook Trembley
ervaart nog deze verwondering, deze fascinatie voor het wonderbaarlijke,
maar hij waarschuwt: Hoe vaak gebeurt het niet, schrijft hij, dat
fascinatie voor het wonderbaarlijke de naturalist op een dwaalspoor
brengt. Een wetenschapper mag niet op waarneming zonder meer ver-
197