Boude bewoordingen

verwikkelingen, maar haar echtgenoot bezorgde haar op een dag ter afwisseling
een verzameling devote lectuur. De eerste zin bracht haar al in extase.
Haar salon werd een trefplaats voor religieus geïnteresseerden. Van den
Berg speelt opnieuw de rol van historisch-fenomenologisch psychotherapeut.
Hij leeft zich in haar situatie in, wil een ooggetuige worden, beschrijft
hoe zij de Karmel, dat wil zeggen de strikte observatie van de
kloosterregel, vanuit Spanje naar Frankrijk wilde halen: zwijgplicht, armoede,
gehoorzaamheid, celibaat. In 1603 trok een troupe pieuse via Nantes
naar Valladolid. Onder de nonnen die op muilezels naar Frankrijk reisden
bevond zich Mère Anne, die de heilige Teresa nog persoonlijk had gekend.
Psalmen scanderend werd Parijs bereikt. De Bérulle raakte omstreeks
die tijd in de ban van het moederschap van Maria. Hij kwam er telkens
weer op terug, kwam uitroeptekens tekort, aldus Van den Berg, om
in geëxalteerd proza zijn bewondering te uiten voor Gods incarnatie in de
moederbuik. En dan te bedenken, voegt Van den Berg eraan toe, dat hier
een man aan het woord is die van het vrouwelijke lichaam niet het flauwste
benul had. Tijdens spreekbeurten riep hij zijn toehoorders op een groep
van slaven, een chorus, te vormen. Aan de geloften van gehoorzaamheid,
onthouding en armoede wilde hij de gelofte van slaafsheid toevoegen.
Daartegen maakten de karmelietessen van Madame Acarie bezwaar, met
als gevolg dat de driftige De Bérulle hen uitschold. Het devote humanisme
was een tijdperk van devote paren, van devote duetten. Na het dubbeldossier
van Pierre de Bérulle en Madame Acarie te hebben besproken, opent
hij dat van François de Sales en Jeanne de Chantal.
Van den Berg beschrijft De Sales als het negatief van De Bérulle. Een
zachtmoedige, knappe, charmante man met een regard amoureux. In zijn
jeugd maakte hij kennis met de literatuur van de zestiende eeuw, met
name Rabelais. De oproerkreet der lustwillenden die opsteeg uit de antiabdij
van Thélème, het geluid van zwelgen en slempen, de smeerlapperijen,
de excessieve lust, dat alles kon De Sales maar weinig bekoren. Zijn
eerste boek had als titel Introduction à la vie dévote. De auteur richtte zich
uitdrukkelijk tot de vrouwelijke lezer en schreef als een verliefde bloemenschikker.
Bloemen, planten, bijen, honing, nestelende ijsvogeltjes en
soortgelijke beelden komen in zijn boek overvloedig voor. Hij spreekt
over honing en melk die op of uit de borsten van de Maagd druppen. In
tegenstelling tot de protestanten uit de zestiende eeuw, benadrukken de
devote humanisten het vermogen van de gelovige mens om met God intiem
te worden.
Metabletica van God is een verhaal in beelden. In den beginne was het
beeld. In 1525, aldus Van den Berg, schilderde Jan Gossaert, oftewel Mabuse,
het eerste mensenpaar in het paradijs. De anatomie was perfect. Het
was de eerste wetenschappelijke anatomie, ouder dan die van Vesalius. De
275