Boude bewoordingen

een specifiek probleem, maar verergert uiteindelijk het probleem. De ernstig
beschadigde patiënt wordt na elke ingreep nòg afhankelijker van medische
technologie, terwijl de kwaliteit van zijn leven evenredig daalt.
Wanneer een stuwing in de urineafvoer door middel van een kunstblaas
wordt verholpen, is dat anno 1969 een respectabele medisch-technische
prestatie, maar in feite slechts de aanloop naar nieuwe complicaties die om
nieuwe medisch-technische interventies vragen. Het medisch handelen
verloopt quasi-automatisch, op grond van een onbetwistbare grondwet die
het handelen determineert. De medicus verlengt het leven waar en wanneer
dat maar mogelijk is. De vraag of dit handelen wel in het belang is van
de patiënt, wordt verzwegen of verdrongen.
In het tweede hoofdstuk onderscheidt Van den Berg drie historische fasen
die hij in termen van ‘macht’ karakteriseert. De fase van medische onmacht
duurt tot omstreeks 1870, de tijd van Koch, Fleming en Pasteur. Vanuit hedendaags
perspectief kon en wist de arts voordien in feite niets. Zijn ‘activiteit’
bestond hoofdzakelijk in het bieden van troost en palliatie. In 1890 stak
voor het eerst een arts een naald tussen twee wervels, aldus Van den Berg, in
1899 werd aspirine ontwikkeld. De ontdekking van bloedgroepen in 1900
door Landsteiner maakte bloedtransfusie mogelijk, in 1920 wordt insuline
ontdekt. Bij elke stap nam de macht van de geneeskunde toe.
Rond 1950 treedt een opmerkelijke tempoversnelling in. Het aantal
ontdekkingen neemt (evenals het aantal medische interventies) exponentieel
toe. In 1954 vindt de eerste niertransplantatie plaats, in 1967 de eerste
harttransplantatie, in 1952 wordt het eerste psychopharmacon ontwikkeld.
De nieuwe, machtige geneeskunde die nu ontstaat boekt niet alleen belangrijke
successen maar confronteert de samenleving ook met een serie
rampen, zoals de softenon-tragedie. De oude medische ethiek wordt in
korte tijd op achterstand gezet. De grondwet van de medische ethiek dateert
nog uit de periode 1870-1950 en eist dat de arts alles doet wat maar
mogelijk is om het leven van de patiënt te redden. Tot 1950 was dit inderdaad
een evidentie, een tautologie. Een goede arts was per definitie iemand
die alles in het werk stelde om menselijk leven te behouden. Daarop kon
de patiënt vertrouwen. In combinatie met de nieuwe medische macht echter
voert de oude grondwet in een snel toenemend aantal gevallen tot catastrofale
resultaten. Er doen zich steeds meer problematische situaties,
grenssituaties voor waarin de betrokken artsen spontaan in de verleiding
komen om in strijd met de grondwet te handelen. Maar juist dan ervaren
zij het enorme gewicht van de wet. De wet dringt zich nu met volle nadruk
aan medici op. Het wordt noodzakelijk haar expliciet te articuleren
en aan te halen.
De stelling die Van den Berg in zijn boek verdedigt luidt, dat de medische
ethiek zich moet aanpassen aan, adequaat moet worden aan de nieuwe
52