Boude bewoordingen

zijn Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. De deelbaarheid
van arbeid, voor ons iets vanzelfsprekends, moest toen nog benadrukt
worden, en dat is een vingerwijzing voor het metabletische belang ervan,
schrijft Van den Berg. Smith was de eerste die het belang ervan besefte. De
arbeidsdeling was er strikt genomen eerder dan de machine, maar werd
wel door de machine gestimuleerd, bekrachtigd. De machine laat handelingen
uiteenvallen in een reeks detailverrichtingen. De handeling als geheel
verdwijnt, wordt opgedeeld, geparcelleerd. Pas als de arbeid gedeeld is,
kan de machine ontstaan. Eerst werd de eenheid van handeling verstoord,
toen pas was de machine mogelijk, aldus Van den Berg. Niet alleen arbeid
werd gedeeld, alles – arbeid, levende wezens, gevoelens, ziekten, elektriciteit
– werd gedeeld. Vanwaar deze wil tot delen? Delen blijkt in feite
vermenigvuldigen. De arbeid die nodig is om één speld te maken, kan in
achttien segmenten worden verdeeld. Op die manier kunnen tien arbeiders
op één dag achtenveertigduizend spelden vervaardigen, terwijl één
man in een dag hooguit twintig spelden maakt. 1740 is het jaar van het delen,
dat wil zeggen van het vermenigvuldigen. Uit hetzelfde jaar 1740 dateert
ook de bevolkingsgroei. Ook de niet-euclidische meetkunde is een
vorm van vermenigvuldiging is, aldus Van den Berg. Zij doet een veelvoud
aan niet-euclidische meetkunden – meetkunde in meervoud – ontstaan.
Wat gebeurt er nog meer tussen 1733 en 1740? In 1735 publiceert Linnaeus
zijn Systema Naturae, de eerste algemeen aanvaarde ordening van het
rijk der levende wezens. Wie ordent, aldus Van den Berg, heeft eerst
chaos, chaotisering geconstateerd. De ‘wil tot ordenen’ is een antwoord (p.
132). Kennelijk was de wereld bezig te veranderen, bezig complex, veelvoudig
te worden. Maar er gebeurt nog meer. Op 12 april 1741 houdt Jacques
Germain Soufflot een voordracht voor de Académie des Beaux Arts te
Parijs over de gotiek, die toen nog te boek stond als een ongedisciplineerde,
chaotische stijl. Terwijl de Sint-Pieter gigantisch en zwaar is, aldus
Soufflot, is de gotische kathedraal zeer hoog, maar niet echt zwaar. De dimensie
van de Sint-Pieter die het meest tegenvalt is zijn hoogte. Soufflots
rede luidt het einde in van de barok. Het is het eerste pleidooi voor neogotiek.
Zelf bouwde hij het Panthéon te Parijs, een neoclassicistisch bouwwerk.
Het tijdperk van de neostijlen breekt aan. Men is niet langer bij
machte de sacrale ruimte op een eigentijdse wijze vorm te geven, aldus
Van den Berg.
Architectuur is het aanbrengen van een grens tussen buiten en binnen.
Juist in de architectuur wordt de synchroniciteit zichtbaar tussen het buiten
(de materie) en het binnen (de spiritualiteit). De architectuur legt van
beide geschiedenissen rekenschap af. Aan een kerk kan men aflezen welke
spiritualiteit binnen en welke wiskunde buiten heerst. Parallellen tussen
wiskunde en spiritualiteit worden door architectonische initiatieven ge-
236