Boude bewoordingen

lucht, water, elektriciteit, goederen en mensen transporteren. Het is een
proletarisch, anti-aristocratisch gebouw, aldus Van den Berg. Op het dak
staan twee kunstwerken, waaronder een machine, een machine célibataire,
die tot niets dient. Het gebouw moest transparant zijn en gekenmerkt door
flexibilité. Er zijn zo weinig mogelijk belemmeringen. Het plein aan de
voorzijde heeft ook iets bijzonders: de steentjes zijn aan elkaar gemetseld
zodat er, in roerige tijden, niet mee gegooid kan worden. Het Centre is
kennelijk anti-aristocratisch en anti-revolutionair tegelijk. De revolutie
werd gekanaliseerd. Het is een gebouw voor de massa. Een gebouw uit de
tijd van de raf en de democratisering (lees: massificatie) van de universiteit.
Om de betekenis van dit gebouw te begrijpen besluit van den Berg
het Centre met een ander, eerder gebouw te vergelijken – een gebouw dat
eveneens een tijdperk een gezicht gaf: het Crystal Palace.
Op 31 januari 1850 werd de Royal Commission for the Exhibition of 1851
opgericht, aldus Van den Berg. Prins Albert trad op als president en zou
zich letterlijk dood werken aan deze onderneming, die geheel zonder
overheidssteun tot stand kwam. Tien maanden vóór de openingsdatum
was er nog steeds geen ontwerp voor een tentoonstellingsgebouw, maar
toen bedacht de voormalige tuinmansknecht Joseph Paxton – een verpersoonlijking
van Self-Help – de vermaarde constructie van glasplaten en
lichte, gietijzeren ribben, endless vaults geheten. Het gebouw, opgetrokken
uit een groot aantal identieke panelen, was een eclatant succes waaraan
zich miljoenen toeschouwers vergaapten. Paxton werd de uitvinder van de
systeembouw, een bouwwijze die gebruik maakt van grote aantallen geprefabriceerde
elementen. In dit gebouw stelde de nieuwe tijd haar industria,
haar ijver, haar industrieel elan ten toon, aldus Van den Berg. Het
werd één lofzang op arbeid en competitie, want de tentoonstelling verkondigde
niet alleen the gospel of work maar prees ook the spirit of rivalry. Om
de betekenis van dit gebouw te begrijpen stelt Van den Berg de bekende
metabletische vraag: Wat gebeurde er nog meer in 1851?
In de nacht van 1 op 2 december 1851 pleegde Louis Bonaparte een
staatsgreep die wij ons vooral herinneren dankzij het boek dat Karl Marx
erover schreef. Op een affiche richtte hij zich tot het volk en stelde algemeen
kiesrecht in het vooruitzicht. Bij die verkiezingen kreeg hij 7,5 miljoen
stemmen. In 1852 vond een volksstemming voor of tegen het keizerschap
plaats. Acht miljoen stemmers waren vóór. Op 1 december 1852
werd Louis Napoleon bij proclamatie Napoleon iii. Deze corrupte, rusteloze
avonturier, deze oplichter en populist die op gewelddadige wijze aan
de macht kwam, aldus Van den Berg, was het prototype van een hooligan.
In 1853 nam hij het initiatief tot de Krimoorlog, in 1859 versloeg hij de
Oostenrijkers bij Solferino (30.000 doden). Wat op het gebied van de architectuur
onder zijn bewind tot stand kwam, was spectaculair. Het huidi-
185