Boude bewoordingen

werk. In 1975, in het allerlaatste nummer van het tijdschrift Geneeskundige
Gids, verscheen een interview met Van den Berg van de hand van Hugo
Verbrugh waarin veel aandacht aan biografische gegevens wordt geschonken.
Ook andere publicaties over Van den Berg, zoals Van Wijk (1985);
Claes (1993); Heij (1989, 1995) en Vandereycken en De Visscher (1995), bevatten
biografische informatie. Daarnaast komen in latere teksten van Van
den Berg autobiografische passages voor, zoals het Woord vooraf in zijn studie
over Darwin uit 1984 en het eerste hoofdstuk in de bundel Geen toeval uit
1996 getiteld De vraag ‘Wat is metabletica’ goeddeels autobiografisch beantwoord.
De meest recente publicaties van zijn hand zijn sterk autobiografisch.
Jan Hendrik van den Berg werd geboren in 1914 in Deventer. Zijn moeder
was in natuur en literatuur, zijn vader in wiskunde en techniek geïnteresseerd.
Hij groeide op in een idealistische omgeving – zijn ouders waren
pacifist en volgeling van Troelstra, zijn moeder lid van de Vrouwenbond
van de SDAP, zijn vader chef-machinist bij het waterleidingbedrijf te Deventer.
Het gezin woonde, enigszins geïsoleerd, in een waterwinnings- en
natuurgebied. Jan Hendrik was de jongste van twee broers. Zijn oudere
broer trad in de voetsporen van zijn vader – hij trad in dienst bij het waterleidingbedrijf
te Groningen. Op een foto, die bij het interview met Verbrugh
staat afgedrukt, heeft de oudere broer het meeste weg van vader,
terwijl Jan Hendrik sprekend op zijn moeder lijkt.
Het waterwingebied waarin hij opgroeide wordt door Van den Berg beschreven
als een paradijselijke omgeving – een dorado. Hier doet hij zijn interesse
voor wormen, kevers, vlinders, kikkers, salamanders en andere levende
wezens op. Hij verricht er experimenten en publiceert artikelen in Amoeba,
een tijdschrift voor amateur-entomologen. Zijn interesse is pre-darwinistisch
in die zin dat hij vooral gefascineerd is door wat hij later zal aanduiden
als het ‘wonderbaarlijke’ in de natuur – le merveilleux. Vooral in zijn Darwinstudie,
maar ook in andere teksten laat hij zijn jeugdige entomologische belangstelling
voor het vernuftige gedrag en de verbazingwekkende anatomie
van koolwitjes, aaskevers en bromvliegen bij gelegenheid de vrije loop, in
een geduldige, toegewijde stijl die aan het werk van Thijsse doet denken.
Ook de liefde voor het boek – dat wil zeggen: voor het oude boek –
doet Van den Berg al op jonge leeftijd op. Wanneer zijn vader hem meeneemt
naar de oude bibliotheek te Deventer, waar de universiteitscollecties
van Franeker en Harderwijk werden bewaard, ziet hij voor het eerst
een aantal wetenschappelijke klassiekers die in zijn latere werk een belangrijke
rol zullen vervullen, van Vesalius, Réaumur en anderen. Bij een andere
gelegenheid neemt zijn vader hem mee naar de Cisterciënzer Abdij te
Diepenveen, om er de stilte te horen. De intense, contemplatieve stilte die
daar heerst, – een niets dat geen niets is, zoals hij later schrijft (1996a, p.
17