Boude bewoordingen

omdat zij er niet was. Psychische aandoeningen waren van geheel andere
aard. Het menselijk bestaan had nog niet die complexiteit, die polyvalentie
gekregen die het contact tussen (mannelijke) therapeut en (vrouwelijke)
patiënt deed stagneren, daarmee de psychoanalyse mogelijk makend.
§ 5 Paradise lost
Het laatste fenomeen dat Van den Berg analyseert om de noodzaak van een
metabletische psychologie te demonstreren, is aan de godsdienstpsychologie
ontleend: het wonder. Na de distantie tussen kinderen en volwassenen
en tussen man en vrouw, is nu de distantie tot ‘de dingen’ aan de orde. We
nemen de dingen niet altijd op dezelfde wijze waar. De wijze waarop ze
verschijnen hangt van onze stemming af. Deze variabiliteit van het waarneembare
typeert het menselijke bestaan. We percipiëren de dingen op
een bepaalde wijze, leven nooit in een complete wereld. Een enkel woord
in een gesprek kan een ander licht op de dingen werpen. Een landschap dat
in geografische termen wordt beschreven is op een andere wijze voor ons
aanwezig dan de trillende, naar wijn smakende hellingen in de verzengende
hitte waarmee de romans van Gide ons vertrouwd willen maken. In een
neutraal, geografisch landschap zullen geen wonderen plaatsvinden. Ons
ongeloof is niet het gevolg van het feit dat wonderen uitbleven. Veeleer is
het omgekeerde is het geval. Eerst was er ons ongeloof, en dit dénatureerde
de natuur tot iets louter feitelijks. Sindsdien valt er niets wonderlijks
meer te bespeuren. De dingen ‘hebben zozeer geleden door de maatregelen
van vele eeuwen, dat de schade niet meer te herstellen is’ (p. 219). Vandaar
dat wonderen niet meer voorkomen – maar zij kwamen voor. Wij zijn
doof voor de ‘smeekbeden’ van de dingen, beroeren hun oneffenheden
niet langer. Het wetenschappelijke heeft de plaats ingenomen van het poëtische.
De dingen verarmden tot uniforme substantialiteit. De onttovering
van de wereld bereikte in de loop van de negentiende eeuw haar hoogtepunt.
De metabletica sluit niet uit dat de distantie tussen subject en object,
tussen mens en ding, in de toekomst kleiner wordt. Dan zal het wonder
weer tot de mogelijkheden behoren.
Gelijktijdig met de neutralisering van het buiten kwam het innerlijk tot
ontwikkeling. Het werd geboren uit het woord, aldus Van den Berg. Het
uitwendige, zei Luther, is niets, maar het Woord is alles. Het uiterlijke
(voeding, kleur, licht) is overbodig, überschwenglich (p. 239). De moderne
esthetisering van het landschap onderstreept deze vervreemding omdat dit
een innerlijk vooronderstelt. De Mona Lisa van Da Vinci toont voor het
eerst een vrouwelijke gelaat dat een innerlijk verraadt en het landschap op
de achtergrond is het eerste landschap dat als landschap wordt geschilderd.
77