Boude bewoordingen

van binnen en buiten. Samen met de geneesheer-directeur van de inrichting
en een verpleegster staat hij aan het bed van de patiënt:
Niemand zei iets. Dachten we hetzelfde? Ik kon niet nalaten mijn
gedachten uit te spreken, en zei: ‘Nee, ik had het niet gedaan, die
operatie; ik had het slangetje niet aangelegd’. De arts zweeg. Maar de
verpleegster nam het woord en zei: ‘Dan zouden veel kinderen hier
niet meer leven’. Daarop zwegen allen, en wandelden weg. Maar ik
had het wel willen uitroepen, wat ik nu schrijf: Het is niet juist ...!
Het kan niet juist zijn! Het is verkeerd! (p. 23)
Even later bespreekt Van den Berg nog een ‘slachtoffer’ van medische
macht. Het betreft de foto van een blij glimlachend softenonkind bij wie
armen en benen slechts rudimentair aanwezig zijn. Hij schrijft:
Er waren ouders, die hun softenonkind niet wilden zien... Het lijkt
me natuurlijk... Er zijn artsen geweest, die het softenonkind op de
smeekbede van de ouders, kort na de geboorte, een dodelijke injectie
hebben gegeven. Dat lijkt mij een daad van eenvoudige, medische
plichtsbetrachting. Ook zonder smeekbede, op de simpele
vraag, had de arts hetzelfde kunnen doen... [De arts] handelt juist
wanneer hij het zwaar misvormde kind doodt... Voor zover ik weet
is dat nooit met zoveel woorden gezegd, laat staan gedrukt. Dat gebeurt
dan hier. (p. 27)
Het boek sorteert effect. De medische ethiek komt plotseling tot leven.
Het medisch-ethische debat ‘breekt uit’ als een discursieve epidemie die
zich niet meer tot zwijgen laat brengen.
De reacties op het boek lopen uiteen. De eerste verwijzing verschijnt in
een artikel in Medisch Contact getiteld Medische ethiek als cultuurkritiek (Sporken
1969). De terminologie slaat aan. Is de arts altijd verplicht tot revalidatie,
of alleen wanneer dit kan leiden tot een zinvol leven? Wat is zinvolle
revalidatie? Wanneer ‘op een absurde en zinloze manier’ het leven wordt
verlengd heeft de arts het recht pogingen tot levensverlenging te staken.
Een harde leer, waarvoor niettemin het belang van de patiënt het uitgangspunt
vormt, al maakt Sporken bezwaar tegen de abrupte, onbeargumenteerde
overgang in het boek van ‘passieve’ (het staken van de behandeling)
naar ‘actieve levensbeëindiging’ (het toedienen van een dodelijk injectie)
en tegen de situationalistische invulling van het begrip ‘zinloos’ waarmee
Van den Berg de arts toch teveel beslissingsrecht toekent (p. 1433).
Aanzienlijk kritischer is Van Meurs (1970) die meent dat Van den Berg
een anti-autoritaire, tegen het medische establishment gerichte democrati-
57