Boude bewoordingen

§ 10 Democratische sentimenten
Kort vóór 1700 kwam er een einde aan geloof in autoriteit, aan discontinuïteit
en tragiek, aldus Van den Berg, fenomenen die één Gestalt, één
Verweisungszusammenhang vormden. Tot op dat moment handelden toneelstukken
over adellijke personages. Zij hadden wat voor een tragedie
onontbeerlijk is: Fallhöhe. De hoofdpersoon van Richardsons Pamela daarentegen
was een dienstmeisje, destijds iets ongehoords. Het was de eerste
roman die er genoegen in schiep gevoelens te analyseren – een democratisch
genoegen, aldus Van den Berg (p. 86). In de zeventiende eeuw waren motieven
en gevoelens gestyleerd, niet-individueel. Pas in een wereld waarin
iedereen gelijk was kon de psychologie ontstaan en ontstond een nieuw
genre: de sentimentele roman. Men oefende zich in gevoeligheid, in gelijkheid,
in democratie. De sentimental analysis was een voorbereiding op
democratisering. Niet alleen tussen standen, ook tussen soorten verdween
het onderscheid. Nieuwe soorten zijn volgens Darwin het gevolg van een
optelsom van kleine veranderingen. Ook de evolutiegedachte stamt uit het
metabletische jaar 1740, aldus Van den Berg, want in 1744 spreekt Mark
Akenside voor het eerst over evolutionaire ontwikkeling en in 1748 stelt
Benoît de Maillet dat soorten veranderlijk zijn.
Er zijn nog andere feiten die vermelding verdienen. In 1738 vervaardigt
Jacques de Vaucason een mechanische eend die kan eten, drinken en kwaken.
In 1733 construeert John Kay de eerste machine van de industriële
revolutie, een weefmachine, flying-shuttle genaamd, die de bedoeling heeft
menselijke arbeid gedeeltelijk uit te schakelen. De weefmachine introduceert
het principe arbeid-zonder-arbeider. Arbeid valt in deelhandelingen
uiteen. Voor steeds meer deelhandelingen geldt dat mensen door machines
kunnen worden vervangen. Anderzijds heeft juist de machine behoefte aan
arbeidskracht. Vandaar de bevolkingsgroei die omstreeks 1740 intreedt. De
desintegratie van het handelen verklaart de opkomst van de neurose.
Tot de late gevolgen van de Eerste Omwenteling rekent Van den Berg
de Franse revolutie. Niet Mirabeau of Robespierre was de hoofdpersoon
van deze revolutie, aldus Van den Berg, maar de anonieme vrouw die, als
representante van de derde stand, door David werd afgebeeld op een schilderij
getiteld Une femme de la révolution. Grof gebouwd, argwanend, misprijzend,
strijdvaardig. Van haar gezicht valt af te lezen, aldus Van den
Berg, dat zij weinig levensvreugde kende. Van al datgene wat de achttiende
eeuw vrouwelijk achtte, is niets meer te zien. Het voluptueuze lichaam
is afwezig. De harde, anonieme vrouw representeert de working class. Haar
gelaat drukt protest uit, protest tegen de achttiende eeuw. Zij ziet van die
eeuw alleen het negatieve. Plotseling, als uit het niets, is zij present, deze
zwijgende vertegenwoordigster van een verontwaardigde, agressieve, ver-
260