Boude bewoordingen

opkomst van een nieuwe grondwet, een nieuw historisch apriori. Het is in
zijn tekst dat voor het eerst de woorden verschijnen die weldra als de
grondtermen van de nieuwe medische ethiek zullen gaan functioneren.
§ 6 De discretie voorbij
De oude medische ethiek dwong de arts onder alle omstandigheden de
onbetwiste bondgenoot en beschermheer van het leven te zijn, aldus Van
den Berg, ook in situaties waarin omstanders stilzwijgend hoopten dat hij
de grondregel niet zou handhaven. Aan geen enkele arts was het toegestaan
deze wet te schenden. Artsen dienden het ziekbed niet te ontsieren,
dienden de waarheid te verbloemen, haar zowel voor de patiënt als voor
derden te verzwijgen. Problematische casuïstiek, grensgevallen van medische
moraal werden omzichtig behandeld en aan het zicht onttrokken. Ze
werden zelden schriftelijk besproken. De anomalieën van de medische
macht werden bij voorkeur mondeling, in een vertrouwelijk gesprek onder
beroepsgenoten, ter sprake gebracht.
Van den Berg stelt niet alleen de morele grondwet ter discussie, hij handelt
ook (op provocerende wijze) in strijd met de esthetica van de tact.
Zijn boek is, in een bepaalde zin van het woord, schandalig. Één casus die
hij bespreekt betreft een twintigjarige patiënt die geheel ‘mislukt’ is, zoals
hij schrijft, met wie geen woord te wisselen valt en met wiens ‘nietszeggende
gezicht’ geen contact te krijgen is (p. 23). ‘Ik wed dat de aanblik nog
twintig jaar geleden tot de curiosa behoorde’. De jongen zou zijn gestorven.
Maar nu worden inrichtingen door een snel groeiend aantal lotgenoten
bevolkt. Hij voorziet zijn beschrijving van een illustratie... En dan
volgt een bekentenis: ‘Ik heb de foto zelf gemaakt’ (p. 23). In combinatie
met deze toelichting is de confronterende foto tegen de keer. Met zijn aantekeningen
en zijn camera dringt Van den Berg binnen in een sfeer die tot
op dat moment niet alleen beschermd werd door de muren van de inrichting,
maar ook door medische discretie. Hij publiceert een geschrift waarvan
de typografie, het grote lettertype alleen al duidelijk maakt dat het
voor een lekenpubliek geschreven is. Van den Berg handelt indiscreet – althans
vanuit het oogpunt van de oude moraal. Voor de nieuwe moraal ligt
dat anders: Opening van zaken! Niet alleen verbaal, ook visueel. Het vastleggen
en publiceren van fotomateriaal maakt deel uit van het verlangen
naar Öffentlichkeit. Van den Berg handelt in strijd met een taboe, maar in de
geest van dat moment. Hij schendt de esthetica van het decorum die het
artikel van Prick nog domineert. Zijn stijl is confronterend, visualiserend,
direct. Hij richt zich rechtstreeks tot de lezer, die zich in hem kan verplaatsen,
in deze arts die tegelijk een bezoeker, een vreemdeling is – op de grens
56