Boude bewoordingen

aarlijke in de poëzie, en omgekeerd. Een poëzie van gevoeligheid, zelfs
overgevoeligheid is het resultaat. Wat de nieuwe entomoloog weert, zoekt
de nieuwe dichter op. Réaumur en Bodmer signaleren en representeren
een (plotselinge) ontwikkeling waarvan de draagwijdte hun vakgebied
overstijgt.
Op een gegeven ogenblik is het ook in de poëzie met het gevoel gedaan.
Bertold Brecht wijst gevoeligheid af als symptoom van een zich verdromende,
overgevoelige, burgerlijke poëzie. Hij bepleit gevoelloze literatuur,
vóór en óver de machine-mens, de arbeider – die ook al omstreeks
1740, tegelijk met de machine, is ontstaan. Door toedoen van Brecht gaat
de eerste prijs in een poëzie-wedstrijd, waarin befaamde dichters zoals Rilke
meedingen, naar een gedicht van een onbekende auteur over een wielrenner
bijgenaamd The Iron Man dat in een sportblad was verschenen. Wat
Brecht aan het gedicht bevalt is het anti-Bodmer-gehalte ervan, aldus Van
den Berg. De arbeider en zijn machine worden verheerlijkt als symbolen
van een onpoëtische wereld, als anti-metaforen tegenover de traditionele,
elitaire natuurlyriek. Ook deze gebeurtenis staat niet op zichzelf. In de
psychologie is op dat moment het behaviourisme in opkomst.
Gelijktijdige, elkaar wederzijds verhelderende gebeurtenissen bepalen
de opzet van het boek. Een van de problemen van metabletisch onderzoek
is, dat de verzameling gelijktijdige gebeurtenissen die in het onderzoek
kunnen worden betrokken in beginsel oneindig is. Het onderzoek kan altijd
weer aan de hand van nieuwe feiten of archieven worden gereactiveerd.
Terwijl auteurs als Réaumur ook in eerdere studies al een hoofdrol
speelden, maken Bodmer en Brecht nu voor het eerst hun opwachting.
Door het genre van de literaire kritiek in het onderzoek te betrekken,
wordt een nieuwe dimensie aan eerdere studies toegevoegd. Toch blijft
ook deze ontknoping abrupt en arbitrair. Voor een metableticus bestaat er
geen laatste woord.
Elke publicatie van Van den Berg is zowel een anticipatie op een volgend
werk als een nadere uitwerking van eerdere studies. Van den Bergs
analyse van literaire teksten als toevluchtsoord voor gevoeligheid en verbeelding
bouwt uitdrukkelijk voort op het werk van zijn leermeester Gaston
Bachelard volgens wie zich tussen 1740 en 1800 een cesuur, een ‘epistemologische
breuk’ in de moderne wetenschap voltrok, een gebeurtenis
die het moderne laboratorium, maar ook de moderne literaire verbeelding
mogelijk maakte. In hoeverre kan het werk van Van den Berg als een
voortzetting van Bachelards historische epistemologie worden opgevat?
213