Boude bewoordingen

opnieuw beginnen. Van den Berg heeft tien jaar nodig gehad om Metabletica
van de materie te boven te komen. Pas in 1977 verschijnt het tweede
deel, dat echter geen tweede deel is, geen vervolg, maar een zelfstandige
publicatie, Gedane zaken. Wat is er met Van den Bergs project gebeurd? In
1971 is een dun boekje verschenen, met een minimale hoeveelheid tekst, een
metabletisch plaatjesboek getiteld ’s Morgens jagen, ’s middags vissen. Naast historische
afbeeldingen bevat dit boek foto’s die betrekking hebben op Van
den Bergs eigen tijd, de jaren zestig en zeventig, die bij hem heftige gevoelens
van afkeer wekken en zijn aandacht voor de geschiedenis van de wiskunde
naar de achtergrond dringen.
§ 8 Twee omwentelingen
In 1977 verschijnt zoals gezegd Gedane zaken. Twee omwentelingen in de westerse
geestesgeschiedenis. Tussen haakjes, als een terzijde, voegt de auteur een
tweede ondertitel toe: (metabletica van de materie, deel 2). Waarom twee
ondertitels? In het Woord Vooraf schrijft hij:
De tweede ondertitel staat tussen haakjes. Daarmee is uitgedrukt, dat
de verandering in de materie minder sterk wordt beklemtoond dan
in mijn oorspronkelijke opzet lag. Het was mijn plan aan de wiskunde
en de natuurwetenschappen aanmerkelijk meer aandacht te geven.
De maatschappelijke gebeurtenissen van de laatste jaren brachten
mij van dit voornemen af. Gevolg is, dat dit boek dieper op
maatschappelijke problemen ingaat. Niettemin is het centrale thema
ook van dit boek de verandering van de materie die, dat blijft mijn overtuiging,
aan alle verandering, meegerekend die op maatschappelijk
gebied, ten grondslag ligt. (p. 8)
Er heeft zich met andere woorden een koerswijziging voltrokken. Op het
boek uit 1968 komt Van den Berg nauwelijks terug. De eerste fase van zijn
metabletische project ligt achter hem. De nadruk is verschoven naar actualiteitskritiek.
Metabletica van de materie verscheen in 1968, het revolutiejaar,
zonder dat Van den Berg ook maar terloops naar deze revolutie verwees.
Een opvallende absentie. In het boek uit 1977 is de aandacht voor maatschappelijke
ontwikkelingen maximaal aanwezig, alsof hij zijn verzuim
met nadruk wil corrigeren. Voor de wiskunde is nog maar een bescheiden
rol weggelegd. Toch benadrukt Van den Berg de continuïteit met eerdere
publicaties: ‘Voornaamste taak van dit boek is aan te tonen, wat in al mijn
werken op de voorgrond staat, te weten: dat in de voortgang van de geschiedenis
de gebeurtenissen op wetenschappelijk, artistiek, maatschappe-
253