Boude bewoordingen

geslachtscellen) verloopt. In 1859 verschijnt Zur Kritik der politischen Ökonomie
van Karl Marx, ook wel aangeduid als Het Kapitaal, deel 0. Wilhelm
Busch publiceert nog in datzelfde jaar in de Fliegende Blätter het eerste verhaal
zonder woorden, het eerste beeldverhaal zonder bijschriften. Samuel
Smiles publiceert het boek Self-Help en John Stuart Mill On Liberty. In
1860 verschijnt Fechners Elemente der Psychophysik. In 1859 initiëren Kirchhoff
en Bunsen een nieuwe wetenschap, de astrofysica (het onderzoek naar
de chemische compositie van de atmosfeer van sterren) en zegeviert Napoleon
iii in de slag bij Solferino. Henri Dunant raakt op het slagveld verzeild
en is dusdanig geschokt door de aanblik dat hij Un Souvernir de Solferino
schrijft en het Rode Kruis opricht. Florence Nightingale verwerkt haar ervaringen,
opgedaan tijdens de Krim-oorlog, in Notes on Nursing, What it is,
What it is not, de bijbel van de moderne verpleegkunde, aldus Van den
Berg. Jaar van publicatie: 1859. En tot slot verschijnt in 1859 de crinoline ten
tonele, waarmee de hoepelrok zijn grootste omvang (ongeveer tien meter)
bereikt.
Valt in deze opsomming een samenhang te ontdekken? Van den Berg
verzekert de lezer dat de opgesomde feiten, toen hij ze voor het eerst achter
elkaar zette, ook hem voor een raadsel plaatsten. Het duurde enige tijd
voordat hij de samenhang zag (p. 98). Toch is het niet moeilijk die samenhang
te ontdekken, meent hij. Daarbij gaat de metableticus als volgt te
werk. Uitgangspunt is zoals gezegd het intrigerende voorval: een belangrijk
initiatief, een belangrijke publicatie, een verrassend historisch feit. Van
daaruit zoekt hij andere, gelijktijdige voorvallen. Alle feiten, mits metabletisch
van belang, tellen. Dat synchrone feiten samenhangen, is een metabletische
wet (p. 100). Voorwaarde is wel dat het metabletische feiten betreft,
dat wil zeggen feiten van betekenis, die om de een of andere reden de
aandacht trekken, zoals initiatieven die aan het begin staan van een nieuw
type wetenschappelijk onderzoek, publicaties die extreem veel ophef maken,
of juist ten onrechte veronachtzaamd worden, gebeurtenissen die belangrijke
politieke gevolgen zullen hebben. Elke selectie is tot op zekere
hoogte willekeurig, maar dat is geen bezwaar. Want ook andere, niet opgesomde
maar gelijktijdige feiten voldoen in beginsel aan de wet van de
synchronie die zegt dat de betreffende feiten op zinvolle wijze samenhangen
en een patroon, een beeld vormen. Hoe vinden we dit patroon? Door
de betreffende metabletische feiten stuk voor stuk na te lopen.
Wat hield het onderzoek van Kirchhoff en Bunsen in? Newton had
ontdekt dat een prisma licht uiteen doet vallen in een kleurenspectrum.
Wat hij niet zag was dat in dit spectrum smalle hiaten, kleurloze (dat wil
zeggen lichtloze) lijnen voorkomen. Bunsen ontdekte dat gloeiend natrium
licht geeft waarvan het spectrum uit twee gele lijnen bestaat. Leidt
men een bundel wit licht door natriumdamp, dan blijkt het spectrum pre-
169