Boude bewoordingen

1910 verschijnt zijn boek over Jeanne d’Arc, in 1914 sneuvelt hij. Hij meed
de officiële kerk. Dat wil zeggen, schrijft Van den Berg, hij meed het
kerkgebouw, in neostijl. In 1950 wordt de Notre-Dame-du-Haut van Le
Corbusier gebouwd. Alphonsus van Liguori wordt tot hemels patroon van
alle biechtvaders en moraaltheologen benoemd. Vanaf dat moment beginnen
moraaltheologen in hoog tempo van het toneel te verdwijnen, zodat
Alphonsus’ promotie in feite zijn ontslagbrief was, aldus Van den Berg. In
publicaties van Simone Weil lijkt zich een nieuwe spiritualiteit aan te kondigen.
In 1962 vindt het Tweede Vaticaanse Concilie plaats. Een bestseller
van A.T. Robinson, Honest to God, past bij de fabriekshalstijl.
Daarmee is de gezochte correspondentie gevonden, aldus Van den
Berg. Bij de basiliek horen milde ascese en lichamelijke arbeid; bij de Romaanse
abdij hoort uitbreiding van de liturgie, totdat uiteindelijk alle tijd
ermee bezet is; bij de gotiek horen strenge ascese, bruidsmystiek, elevatie
en transsubstantiatie. De Renaissance-kerk is voor de eredienst nauwelijks
geschikt, men begint zich op het innerlijk te concentreren. Bij de barok
horen zowel rust (quiëtisme) als activisme (oefening). In beide gevallen
staat het innerlijk centraal. De hoogte van het barokke kerkgebouw is illusoir.
Bij de neostijlen horen extreme scrupulositeit en probabilisme. De
moraal is even onecht en oneigenlijk als de stijl. Tot slot verschijnt het platte
dak: de afwijzing van transsubstantiatie, celibaat en elevatie. De secularisatie
ontneemt het kerkgebouw zijn hoogte. Van den Berg concludeert:
‘Daarmee wordt aan de verwachting tegemoet gekomen, dat de perioden
van de stijlgeschiedenis gelijk zijn aan de perioden in de geschiedenis van
de spiritualiteit, wat metabletisch vrijwel noodzakelijk mag heten’ (p. 279).
In jaartallen stelt Van den Berg een onvoorwaardelijk vertrouwen. Ze
functioneren als leeswijzer, bieden houvast temidden van de onafzienbare
hoeveelheden historische feiten, maken ordening en vergelijking mogelijk.
Hoe verhoudt zich dit vertrouwen in het getal, in exacte correspondenties,
tot de ‘esprit de finesse’, die juist niet wil tellen? Is de zoekprocedure
valide? Aan de hand van jaartallen worden de archieven doorzocht.
De metableticus weet wat hij wil vinden en waar hij het moet zoeken. Het
gevaar is niet denkbeeldig dat temidden van de overstelpende hoeveelheid
data altijd wel gebeurtenissen zullen opdoemen die de metabletische verwachtingen
bevestigen, en om die reden gecursiveerd worden. Van den
Berg zoekt bevestiging, zoekt ‘passende’ feiten. Wanneer gegevens zich laten
ordenen volgens een bepaalde hypothese, schrijft Linschoten in Idolen
van de psycholoog (1964), mogen we op grond daarvan nog niet besluiten dat
de hypothese ook juist is. Van den Berg beleeft plezier aan zijn onderzoek.
Gelijktijdigheden wekken euforie – Eureka! Gebeurtenissen die de hypothese
bevestigen worden geaccentueerd, andere feiten veronachtzaamd of
op ongewone wijze (in overeenstemming met de hypothese) geïnterpre-
242