Boude bewoordingen

plaren worden verkocht – ongeveer evenveel als van Metabletica. Het boek
wordt gelezen op het strand en in cafés, aldus Eribon (1990), het wordt een
rage. De polemische inzet verdwijnt naar de achtergrond, de nadruk verschuift
naar de positieve betekenis, de aandacht voor wat gedurende een bepaalde
periode wel en niet gezegd kan worden. Synchroniciteit fungeert als
het voornaamste ordeningsprincipe. In de geschiedenis van het weten doen
zich abrupte veranderingen voor die zich gelijktijdig op uiteenlopende gebieden
voltrekken. Plotseling verandert de wijze waarop wetenschappers de
dingen waarnemen en beschrijven. Dat is allemaal zeer ‘metabletisch’, met
dit verschil dat terwijl Foucault de afstand tot Husserl, Sartre en Merleau-
Ponty maximaliseert, Van den Berg zich juist doelbewust wil blijven bedienen
van fenomenologische technieken, zoals inleving en visualisatie.
Daar waar Van den Berg over Foucault spreekt, doet hij dat in de regel
op tamelijk globale wijze. In één passage gaat hij preciezer op hun verschil
in zienswijze in, namelijk daar waar hij de anatomie van Sylvius van
Amiens, de leermeester van Vesalius bespreekt (Van den Berg 1974/1995).
Sylvius, aldus Van den Berg, was de grondlegger van de moderne anatomische
nomenclatuur. Toch was hij ook bevreesd voor de macht die uitgaat
van naamgeving. Tegen het gebruik van afbeeldingen was hij nog sterker
gekant. In een voetnoot stelt Van den Berg vervolgens dat Foucault hieraan
in De woorden en de dingen te weinig aandacht zou hebben geschonken.
Voor de archeoloog Foucault staat het discours centraal, aldus Van den
Berg. Het discours is primair. De fenomenoloog daarentegen blijft allereerst
de aandacht vestigen op het zien, op het concrete, het ding. De waarneming
(het ding) gaat aan het woord (de discursiviteit) vooraf.
In L’archéologie du savoir, de methodologische zelfverantwoording die
Foucault in 1969 publiceert, is de afstand tot de fenomenologie maximaal
geworden. Hij noemt zichzelf nu een ‘gelukkige positivist’ die zich toelegt
op het registreren van het opdoemen en verdwijnen van taaluitingen in
discursieve formaties. Hij gaat met nadruk voorbij aan de intentionaliteit,
aan de actieve bijdrage die de auteur, als concreet lezend en schrijvend
subject, levert aan de constitutie van het object. De functie van de auteur
wordt geneutraliseerd, geanonimiseerd, geminimaliseerd. Niet de auteur
als concreet individu spreekt, maar het anonieme, door de fenomenologie
verafschuwde men is in wetenschappelijke vertogen aan het woord. Het
slot van L’archéologie du savoir is een dialoog tussen de auteur en een anonieme,
fenomenologisch geïnspireerde gesprekspartner. Wat deze gesprekspartner
Foucault verwijt is dat hij het subject met alle geweld probeert te
omzeilen, dat het vertoog van elke verwijzing naar subjectiviteit is ontdaan,
dat intentionaliteit geëlimineerd wordt. Uit Foucaults lectuur is het
actieve moment uitgewist. Lezen is bij Foucault het passief registreren van
taaluitingen geworden. Het subject als de initiator, als degene die de vraag
304