Boude bewoordingen

ezoekt de patiënten thuis, bezoekt hen aan hun ziekbed, gaat hen (letterlijk)
zien. De nieuwe arts is letterlijk een huisarts. Het object van het vertoog
blijkt een subject, een individu te zijn (p. 13). Een klinische ervaring wordt
mogelijk. In de classificerende geneeskunde speelde het individu een negatieve
rol – als uitzondering, als grensgeval. Nu krijgt het een positieve status.
Arts en patiënt komen nader tot elkaar. Er ontstaat een geneeskunde aan
huis. De natuurlijke plaats van de zieke is het ziekbed, zijn natuurlijke omgeving
is voortaan het gezin, aldus Foucault. Thuis blijven de kosten bovendien
tot een minimum beperkt en het risico van iatrogene ziekten en complicaties
wordt geminimaliseerd (p. 63). Het hospitaal geldt voortaan als een
bedreiging, een plaats van besmetting en verwaarlozing.
Foucault verzet zich echter tegen pogingen van fenomenologische lezers
om zijn beschrijving van deze verandering op een fenomenologische
wijze te lezen door haar te interpreteren in termen van het ‘licht erotisch
gekleurde vocabulaire’ van de ontmoeting en het persoonlijk contact tussen
twee mensen: arts en patiënt (1963, p. 13). Het gaat, aldus Foucault, om
een epistemologische gebeurtenis die niet ’humanistisch’ moet worden
uitgelegd. Om het ontstaan van de kliniek te begrijpen moeten we niet
vertrouwen op ‘het huidige bewustzijn van de clinici’ (p. 14), maar geduldig
luisteren naar het vertoog zelf.
In de nieuwe klinische geneeskunde die omstreeks 1800 ontstaat maakt
de tabel als ordeningsprincipe plaats voor een lineair-temporele ordening
van de feiten – een ziektegeschiedenis. Classificatie maakt plaats voor narrativiteit.
De tijd wordt daarbij een belangrijke variabele. Van de arts die de
patiënt in zijn huiselijke omgeving opzoekt wordt discretie, tact en geheimhouding
verwacht (p. 63, p. 86). Het theoretische weten trekt zich
terug, de stille aanwezigheid van de klinische blik krijgt een kans. Medische
ethiek is een afgeleide, een effect van deze nieuwe medische epistemologie,
aldus Foucault. Aan het ethos van de ontmoeting gaat een epistemologische
transformatie vooraf, die aandacht voor het individuele, het
dagelijkse mogelijk maakt en in een nauwgezette verslaglegging van individuele
ziektegeschiedenissen resulteert.
De nieuwe ethiek, afgeleide van de nieuwe epistemologie, betreft echter
alleen de bovenklasse. Het individu uit de onderklasse heeft geen thuis
waar verzorging mogelijk is. Voor hem wordt het hospitaal in stand gehouden.
Ook hier wordt echter een nieuw soort klinische ervaring mogelijk,
aldus Foucault, namelijk de ervaring van het experiment en van de statistiek
– de geneeskunde van en voor de massa. In zijn privé-praktijk moet
de arts op zijn reputatie letten, zich omzichtig en discreet gedragen, maar
in het ziekenhuis kan hij experimenteren. De patiënt ‘betaalt’ voor zijn
behandeling door als proefpersoon te fungeren (p. 116). In de kraamkliniek
voor arme moeders te Kopenhagen bijvoorbeeld wordt de arts niet
298