Boude bewoordingen

129) –, maakte diepe indruk op de jonge Van den Berg, en deze ervaring
staat aan het begin van zijn fascinatie voor spiritualiteit. Ook een andere
autobiografische anekdote uit zijn vroege jeugd betreft zijn vader. Terugkerend
van een vredesdemonstratie, heft deze met luide stem de Internationale
aan – een lied dat op Van den Berg een allesbehalve vredelievende
indruk maakt. Belangrijke componenten van zijn latere werk – zijn eerbied
voor het boek, voor de stilte en de natuur, maar ook zijn afkeer van
politieke massabewegingen – gaan kennelijk terug op jeugdervaringen.
Van den Berg wordt onderwijzer en wiskundeleraar. Dit stelt hem in
staat zijn studie geneeskunde (van 1936 tot 1946) te bekostigen. In dit opzicht
vertoont zijn biografie een zekere overeenkomst met die van zijn
leermeester Gaston Bachelard, die ook werk moest zoeken (onder meer als
scheikundeleraar) om zijn studie te financieren. Bij zijn eerste kennismaking
met de geneeskunde wordt hij vooral getroffen door het romantischmysterieuze
aspect ervan: het mysterie van het leven, de eerbied voor het
lijk in de snijzaal, de highlights uit de geschiedenis van het vak. Dit verandert
echter wanneer hij met de klinisch-praktische aspecten ervan in aanraking
komt. Hij twijfelt of hij wel de goede studie heeft gekozen en zoekt
een specialisatie die hem zo weinig mogelijk met (somatische) patiënten in
aanraking zal brengen. Want het fysieke contact, vooral met vrouwelijke
patiënten, valt hem moeilijk en de schroom om patiënten aan te raken is
groot. Aanvankelijk denkt hij aan oogheelkunde of anatomie, maar aan alle
twijfel komt een einde wanneer hij colleges psychiatrie gaat volgen bij de
fenomenologische psychiater Rümke. In ouderwetse zinnen legt Rümke
zijn studenten uit dat het in de psychiatrie niet om genezen, maar om begrijpen
gaat. Na in 1943 zijn artsexamen te hebben afgelegd, specialiseert
hij zich tussen 1943 en 1946 onder leiding van Rümke tot psychiater. Hij
ondergaat een klassiek-freudiaanse leeranalyse bij Westerman Holstijn.
Wanneer hij tijdens een van de sessies over zijn stilte-ervaring in het klooster
te Diepenveen vertelt, klinkt achter hem een kuchje. Westerman Holstijn
was van mening dat een gelovige geen goed psychoanalyticus kon zijn
(Brinkgreve 1984, p. 94; Van den Berg 1996b). Hij begrijpt het signaal,
neemt zich voor het onderwerp spiritualiteit nooit meer aan te roeren en
weet de analyse opvallend snel te voltooien – na één jaar. Zoveel waardering
als hij heeft voor Freuds therapeutische methode, zo weinig waardering
heeft hij voor diens doctrine, die volgens Van den Berg goeddeels op fantasie
berust. Als fenomenoloog is hij afkerig van theorie en benadrukt hij het belang
van luisteren, van de therapeutische relatie, van het contact. In 1946
promoveert Van den Berg. In zijn proefschrift zoekt hij een methode die
zich richt naar het object (de patiënt), dit in tegenstelling tot de natuurwetenschappelijke
benadering, die het object wil bepalen in plaats van zich
door het object te laten bepalen. De patiënt existeert, beweegt zich in een
18