Boude bewoordingen

wezen beschouwt, ziet het gebed als een farce, een spreken zonder antwoord.
De gelovige echter zoekt de zin van het gebed niet in de eigen gevoelens,
maar bij de Ander. De gelovige krijgt antwoord. Wie bidt, verneemt niet
niets, maar stilte, als positief fenomeen. Het contact met het transcendente
redt het eigen bestaan. In het fenomeen van stilte ontdekt de gelovige het
eeuwige. Wordt het transcendente uitgesloten, zoals de empirische psychologie
deed, dan verstomt deze ervaring. Het metabletische karakter van Van
den Bergs godsdienstpsychologische teksten komt met name tot uitdrukking
in zijn nadruk op het plotselinge, abrupte karakter van de verandering die hij
beschrijft. Zij zijn onmetabletisch in zoverre dat hij de verandering aan de
subjectzijde (het vergeten en herontdekken van het transcendente) niet in
verband brengt met gebeurtenissen aan de objectzijde. Hij had het subjectivisme
van Schleiermacher in samenhang kunnen zien met een plotselinge
zwijgzaamheid of teruggetrokkenheid bij het object van die ervaring, God.
De subjectivistische godsdienstpsychologie was dan in zoverre adequaat dat
zij tegemoet kwam aan een initiatief van haar Object.
§ 4 Het einde van de dieptepsychologie
Meer nog dan in godsdienstpsychologie is Van den Berg in dieptepsychologie
geïnteresseerd. Diverse therapievormen worden door Van den Berg
kritisch besproken. In Leven in meervoud analyseert hij de niet-directieve
(‘Rogeriaanse’) therapie. De cliënt (die geen patiënt meer mag heten) en de
counsellor (die geen therapeut meer mag heten) voeren een gesprek dat bij
nader inzien geen gesprek is, maar een gecompliceerde monoloog, aldus Van
den Berg. De counsellor luistert, maar doet niets – niets met nadruk. Hij zegt
niets, herhaalt alleen, voert een gesprek zonder iets te zeggen. Daagt er een
oplossing, dan blijft hij terughoudend. Cliënt en counsellor zijn volkomen
gelijk. Er mag geen sprake zijn van autoritair gedrag. De counsellor mag niet
met de patiënt in discussie gaan, mag hooguit niet-directieve vragen stellen
om de cliënt aan te moedigen en op zijn gemak te stellen. Geen aanmaning,
geen advies, geen berisping, niets, aldus Van den Berg, die zich zorgen maakt
over het feit dat deze techniek zich al lang niet meer tot de behandelkamer
van de psychotherapeut beperkt, maar die behandelkamer heeft verlaten en
zich in het alledaagse communiceren heeft genesteld. Het menselijke contact
wordt meer en meer Rogeriaans. Van den Bergs voornaamste doelwit is
echter niet de client centered therapy maar de dieptepsychologie.
Een vroege verwijzingen naar de dieptepsychologie betreft een (autobiografische?)
anekdote over een jonge analysant die zijn analyticus vertelt
dat hij op achttienjarige leeftijd toestemming kreeg van zijn ouders om
zonder geld een reis door West-Europa te maken (1952/1963). De duiding
134