Boude bewoordingen

de metabletische jaartallen 1700 en 1900. Rond deze jaartallen groeperen
zich metabletische feiten. Van den Berg hoopt dat zich in deze feiten,
vroeg of laat, een Gesamtbild, een Verweisungszusammenhang zal aftekenen.
Wanneer de samenhang uitblijft wordt hij onrustig. De ontknoping wordt
uitgesteld, de tekst dijt uit, de eindformule wil zich maar niet aandienen.
De boodschap wordt ijl, en dit bezorgt de lezer, naarmate het einde in
zicht komt, een onaangenaam gevoel. In plaats van het Gesamtbild dat in
het vooruitzicht werd gesteld, maakt de auteur zich op voor een frontale,
in methodologisch opzicht dubieuze aanval op de actualiteit. Gedane zaken
loopt uit, zo lijkt het, op een catastrofe. Het cataclysme dat door Van den
Berg wordt aangekondigd, lijkt zich niet in de werkelijkheid, maar in de
eigen tekst te voltrekken. De auteur, in een vernietigingsroes, wil zijn eigen
werk beschadigen. Voordat het zover is weet Van den Berg een laatste
moment van kalmte in te lassen. Van grimmige onheilsprofeet metamorfoseert
hij nog eenmaal tot vriendelijke gids. De lezer volgt hem met meer
argwaan dan voorheen. Wat staat ons te wachten op de pagina’s die nog
gaan komen? Van den Berg is, zo lijkt het, een auteur met Fallhöhe, in
wiens teksten, naar het einde toe, de dissonanten domineren.
§ 13 Muziek
Wat gebeurde er op het gebied van de muziek rond 1900? Schönberg
voorzag de muziek van een nieuw beginsel, de atonaliteit. Alles wat tot
dan toe gegolden had werd prijsgegeven en afgewezen: grondtoon, melodie,
begin, einde, herhaling en vooral: het verschil tussen consonant en dissonant.
Sterker nog, de atonale componist weert de consonant. De muziek
wordt door een consonantieverbod getroffen, maakt voortaan een ijle, recalcitrante
indruk sleept zich van wanklank naar wanklank, aldus Van den
Berg. Na zeventig jaar atonale muziek heeft het Westerse oor zich er nog
steeds niet mee verzoend. Er valt niets te genieten. Schönberg zet de luisteraar
de twintigste eeuw voor. Men hoort een auto, een vliegtuig, een
machine. Het is een elitaire muziek, waarvan het elitaire karakter echter
fanatiek wordt ontkend.
Ook het jaar 1700 moet voor de muziekgeschiedenis belangrijk zijn geweest,
aldus Van den Berg, en dat was ook zo. Toen werd immers het temperieren
uitgevonden. Toonaarden hebben een eigen karakter. De overgang
van de ene toonaard in een andere heet moduleren. Op zuiver
gestemde instrumenten levert moduleren moeilijkheden op vanwege de
afwijkingen tussen de toonaarden. Andreas Werckmeister bracht hierin in
1691 verandering door een systeem van exact gelijke intervallen tussen alle
tonen te introduceren – de ‘gelijkzwevende temperatuur’. Om onbeperkt
266