Boude bewoordingen

Linschoten geeft weliswaar toe dat de experimentele situatie artefacten
voortbrengt, maar meent dat die niet minder relevant zijn voor het dagelijkse
leven dan artefacten die door andere, niet minder kunstmatige situaties
worden voortgebracht, zoals de behandelkamer van een therapeut of de
studeerkamer van een geleerde. Het beeld dat de fenomenologie van de
mens schept, is een artefact van de fenomenologische methode. De fenomenoloog
beschrijft de mens als een wonderlijk, mythologisch wezen dat
in werkelijkheid niet bestaat. Het meest fundamentele punt van kritiek betreft
echter Van den Bergs gedachte dat de mens een veranderlijke grootheid
is. ‘Het komt mij wat onnozel voor,’ schrijft Linschoten, ‘te menen dat
kinderen voor enkele eeuwen nog geen kinderen waren’ (p. 228). Een zekere
fundamentele overeenkomst tussen mensen moet worden voorondersteld,
gebaseerd op de ‘lichamelijke verwantschap van mensen uit verschillende
tijden en culturen’. Gedragsmogelijkheden berusten op constante
structuren en functies van het lichaam. ‘Het is op grond van de genetische
constantie van het mensenlichaam,’ aldus Linschoten, ‘dat we ons zelfs in de
oudste litteraturen van de wereld kunnen verplaatsen’ (p. 228). Uit observaties
over gedrag en lijflijkheid van Aristoteles mogen we ‘op goede gronden
concluderen’ dat mensen toen en nu identiek zijn:
Dit identiek-zijn heeft betrekking op... de ‘fundamentele’ mens, op
de lichamelijke grondslag van zijn functioneren... Het is niet het
wisselende, maar het constante waar wetenschap in de eerste plaats
interesse voor heeft. (p. 229)
Deze passage is weinig overtuigend. Tegenover het metabletische postulaat
dat de mens fundamenteel veranderlijk is, plaatst hij, op grond van
vluchtig geraadpleegde bronnen, het postulaat dat de mens onveranderlijk
is. Dat is niet minder dogmatisch dan zijn stelling dat wetenschap zich enkel
voor het constante zou moeten interesseren. Strikt positivistisch geredeneerd
kan een psychologie over de vraag of de mens op lange termijn
veranderlijk of onveranderlijk is geen legitieme uitspraak doen. De positivistische
psychologie bestudeert de mens voor zover hij niet verandert. Zij
kan de geldigheid van haar eigen axioma’s niet bewijzen. In formuleringen
als ‘het komt mij als onnozel voor’ beroept Linschoten zich bovendien op
datgene waarvan wetenschappers zich volgens hem juist zouden moeten
distantiëren, namelijk common sense. Beweringen als ‘de mens is onveranderlijk’
zijn binnen het kader van een positivistische psychologie niet bewijsbaar.
We kunnen hooguit stellen dat ze het noodzakelijke vertrekpunt
vormen van een positivistische methode.
Elke onderzoeker loopt het gevaar, aldus Linschoten, in plaats van veranderingen
in het object (de effecten van) zijn eigen gedrag of vooroorde-
150