Boude bewoordingen

Daarna dijt het innerlijk steeds verder uit. Onze verhouding tot de dingen
staat sindsdien in het teken van separatie. Pas op grond van deze separatie is
een esthetische relatie tot de dingen mogelijk. Dit is echter geen eindtoestand.
Er is uitzicht op herstel. Opnieuw maakt Van den Berg gebruik van
het geijkte script. Ooit bewoonden wij een idyllische, vertrouwde, intieme
wereld. De wetenschappelijke wijze van beschrijven bracht distantie
aan en kwam daarmee tegemoet aan een verandering die zich al in de relatie
tussen mens en ding voltrok. De idylle (de nabijheid) maakte plaats
voor een toestand van crisis, separatie en distantie. In de plaats van de oorspronkelijke,
extraverte vertrouwdheid met de dingen trad een uitdijend
innerlijk en een steeds esthetischer wordend landschap: een decor voor de
introverte mens. Een derde fase van reparatie en herstel is mogelijk, al lijkt
Van den Berg op dit punt tegengestelde verwachtingen te wekken. Enerzijds
rouwen we om de dingen die een onherstelbare schade hebben geleden
en bewegen we ons door de natuur als ballingen, anderzijds geeft hij
toe dat dit antwoord gebaseerd is op ‘onvolledige’ en ‘incidentele’ gegevens
(p. 247). Hij belooft het antwoord dat een herstel zou kunnen inluiden
in een aparte publicatie uiteen te zetten (p. 248). Ook deze uitgestelde
ontknoping is typerend voor Van den Berg. Hij beschrijft op indringende
wijze een crisis, biedt uitzicht op herstel, maar verwijst de lezer tenslotte
naar een volgend, nog te schrijven boek. Het moment is er nog niet. Het
kan nog niet. Wat in de relatie tussen mensen en dingen nog niet mogelijk
is, kan ook niet adequaat beschreven worden. De metableticus kan niet op
de nieuwe mogelijkheden vooruitlopen, maar het is wel van belang dat we
onszelf al kijkend, lezend en schrijvend op deze verandering voorbereiden.
Metabletica beschrijft een bepaalde wetenschappelijke praktijk (zoals de
psychologie) aan de hand van een bepaalde grondgedachte (zoals de gedachte
dat de mens niet wezenlijk verandert). In geval van crisis is een kritische
bezinning op deze grondgedachte aangewezen. Metabletica is een
bijzondere vorm van omgaan met historische gegevens. Metabletica is
geïnteresseerd, geïnvolveerd in haar object, beschrijft het verleden niet van
buitenaf, maar probeert zich ‘imaginerend’ in de omstandigheden van de
betreffende episode in te leven. Dit bezorgt de metableticus geen slecht
geweten. Hij gaat uit van het inzicht dat we de dingen altijd op een bepaalde
wijze, vanuit een bepaalde gestemdheid waarnemen. De onderzoeker is altijd
aanwezig in zijn onderzoek. Freud nam de neurose op een bepaalde wijze
waar. De neurose die Freud in zijn werk beschrijft heeft weinig gemeen
met aandoeningen die voorgangers behandelden. Toch was Freuds beschrijving
niet louter subjectief. In zijn zienswijze manifesteerde zich iets
dat een heel tijdsgewricht typeerde. Veranderingen aan de subjectpool (het
spreken, waarnemen en beschrijven betreffend), verlopen synchroon met
veranderingen aan de objectpool (de verschijningswijze van de dingen).
78