Boude bewoordingen

van de transsubstantiatie. De Reformatie verving de ouwel weer door herkenbaar
brood en schafte het celibaat af.
In het laatste hoofdstuk keert Van den Berg terug naar Descartes, die
niet alleen de tijd, maar ook de ruimte homogeniseerde, via de introductie
van de analytische of algebraïsche meetkunde. De ruimte verloor haar ‘numen’,
haar primaire, intieme structuur, haar menselijkheid. De werkelijkheid
kan echter vanuit twee perspectieven worden beschreven. Over de
werkelijkheid zijn twee verhalen mogelijk. Het eerste verhaal beschrijft
dingen die we in de concrete werkelijkheid aantreffen. Ze hebben een
‘waartoe’. De werkelijkheid wordt als zinvolle samenhang beschouwd.
Bloemen zijn van stempels en meeldraden voorzien opdat ze zich kunnen
voortplanten. Het tweede verhaal daarentegen is zakelijk, kunstmatig, ascetisch.
Over een ‘waartoe’, over een ‘plan’, een ‘bestemming’, een ‘streven’
of ‘intentie’ wordt niet langer gesproken. De betekenis van God en
van de toekomst is tot nul gereduceerd. Dat geldt niet voor de metabletica.
Zij herstelt God in ere als Eerste Beweger, als ultieme factor die het optreden
van synchronismen kan verklaren. Bovendien is de metabletica, ondanks
haar historische interesse, uiteindelijk op de toekomst gericht. Van
den Berg verwacht dat er, omstreeks 2000, iets zal gebeuren ‘in de stijl van
Max Planck of René Descartes’ (p. 203), een gebeurtenis die ruimte en tijd
zoals ze in de zeventiende eeuw hun intrede deden zal corrigeren. Als
voortekenen verwijst hij onder meer naar de bevolkingstoename en de afnemende
natuurlijkheid van lichaam en omgeving. In onze tijd, die van
‘het grote diskrediet’, is een nieuw initiatief van de Eerste Beweger te verwachten.
Wanneer Metabletica van God het heden nadert, wordt de toon
geëxalteerd. Van den Berg verwacht de terugkeer van de ‘geest’, Veni
Creator Spiritus... De klanken waarmee Metabletica van God eindigt, hebben
echter weinig van doen met het dissonante spektakel dat het slot van Gedane
zaken ontsierde.
De gedachte die de rode draad vormt tussen Metabletica van de materie,
Gedane zaken en Metabletica van God luidt dat een dimensie in het menselijke
bestaan erodeert, namelijk de verticaliteit. De maximale aanwezigheid van
deze dimensie ten tijde van de gotiek maakte de ‘elevatie’ mogelijk. Sinds
Descartes is sprake van homogenisering van de geometrische ruimte op wiskundige
vlak en, in samenhang daarmee, van regicide op het politieke vlak.
In de sfeer van de biologie vervaagt het verschil tussen mens en dier. Het
verdwijnen van de verticaliteit manifesteert zich in de teloorgang van rangorde
en gezag, in de ondermijning van de positie van hoogleraren en ouders.
Gielis schrijft: ‘Terugblikkend op het metabletische oeuvre van Van den
Berg valt op hoe het wordt beheerst door het thema van de teloorgang van
de verticaliteit in ons bestaan’ (1995, p. 85). Ook de betekenis van Metabletica
van God wordt echter nader verduidelijkt in het daaropvolgende boek.
280