Boude bewoordingen

Inleiding
§ 1 Lezen en nog eens lezen
Teksten kunnen op twee manieren worden gelezen: van buitenaf en van
binnenuit. Om een voorbeeld te geven: ik herinner me nog hoe ik voor
het eerst een tekst van Freud onder ogen kreeg. Ik liet een exemplaar van
Die Traumdeutung op een willekeurige bladzijde openvallen en las de aangrijpende
droom van de vader wiens zoontje juist die avond was overleden.
Het kind staat naast het bed, pakt de dromer bij zijn arm en zegt: Vater,
siehst du denn nicht, daß ich verbrenne? De vader ontwaakt, haast zich naar
de kamer waar het zoontje ligt opgebaard en ontdekt dat een omgevallen
kaars een brandwond op de arm van het lijkje heeft veroorzaakt. Deze
droom laat zich gemakkelijk duiden, aldus Freud. Want zoals elke droom
is ook deze droom een wensvervulling. Hoewel hij sliep, moet de vader
een glimp hebben opgevangen van het schijnsel van de gevallen kaars – en
nam de gelegenheid te baat zijn kind nog éénmaal tot leven te wekken.
Deze duiding stelde mij teleur. Freud, meende ik, deed de droom geen
recht. Eigenlijk is de duiding een teveel. De droom heeft aan zichzelf genoeg.
En als hij dan toch geduid moet worden, ligt het dan – om maar iets
te noemen – niet meer voor de hand in deze droom een kinderziel te zien
die zijn schepper toeroept vanuit het vagevuur? Anders gezegd, een droom
van literair gehalte, die zich voor meerdere interpretaties leende, en misschien
helemaal niet geïnterpreteerd zou moeten worden, werd tot een
mechanisch fenomeen, een wensvervulling gereduceerd, zo luidde mijn
commentaar. Ik liet het boek weer dichtvallen en legde het op zijn plaats.
Jaren zouden verstrijken voordat ik weer een tekst van Freud zou lezen.
Een voorbeeld van een lectuur ‘van buitenaf’.
Toen ik jaren later nogmaals Die Traumdeutung opensloeg, verliep mijn
lectuur heel anders. Ditmaal begon ik niet halverwege, maar bij het begin,
op pagina 1, waar Freud uiteenzet dat de droom ein sinnvolles psychisches Gebilde
is dat zich niet wezenlijk van andere psychische fenomenen onder-
11