Boude bewoordingen

§ 8 Het veertigste levensjaar
Hoewel Van den Berg en Linschoten antipoden zijn, is er sprake van belangrijke
overeenkomsten tussen hun intellectuele biografieën. Van den
Berg (*1914) publiceerde in 1956 zijn Metabletica, Linschoten (*1925) in
1964 zijn Idolen van de psycholoog. Dat wil zeggen, rond hun veertigste kozen
ze definitief positie ten opzichte van de intellectuele stroming van hun
jeugd, de fenomenologie. Waar Linschoten de fenomenologie met nadruk
verwierp, besloot Van den Berg haar grondig te historiseren. Als dertigers
behoorden ze tot de ‘Utrechtse School’, waren ze volgelingen van Buytendijk
en anderen. Ze beoefenden de fenomenologie op een door deze
voorgangers ontwikkelde wijze en in hun stijl, volgden hen in hun benadering,
als intellectuele zonen. Rond hun veertigste veranderde dit.
Met het veertigste levensjaar is iets opmerkelijks aan de hand. In biografieën
van belangrijke filosofische auteurs (in ruime zin) is het veertigste levensjaar
niet zelden van cruciaal belang. Rond hun veertigste publiceren
ze in de regel hun eerste grote, vernieuwende werk. Een aantal voorbeelden:
René Descartes (*1596) publiceerde Discours de la méthode in 1637; Karl
Marx (*1818) publiceerde Zur Kritik der politischen Ökonomie in 1859;
Friedrich Nietzsche (*1844) publiceerde Zarathustra in de jaren 1883-1885
en Jenseits von Gut und Böse in 1886; Sigmund Freud (*1856) publiceerde
Die Traumdeutung (officieel in 1900 maar in werkelijkheid in) 1899; Edmund
Husserl (*1859) publiceerde zijn Logische Untersuchungen in 1900 en
1901; Martin Heidegger (*1889) publiceerde Sein und Zeit in 1927; Jean-
Paul Sartre (*1905) publiceerde L’être et le néant in 1943; Claude Lévi-
Strauss (*1908) publiceerde Les structures élémentaires de la parenté in 1949;
Thomas Kuhn (*1922) publiceerde The structure of scientific revolutions in
1962; Michel Foucault (*1925) publiceerde Les mots et les choses in 1966;
Jürgen Habermas (*1929) publiceerde Erkenntnis und Interesse in 1968. In
hetzelfde jaar verscheen het boek Technik und Wissenschaft als ‘Ideologie’ in
acht talen en met een oplage van meer dan 150.000 exemplaren dat hem
internationale bekendheid verzekerde. Omstreeks het veertigste levensjaar
tekent zich een cesuur, een epistemologische breuk af in het werk van
vooraanstaande auteurs. De betrekkelijk anonieme wetenschapper wordt
een auteur van naam. Deze breuk krijgt concreet gestalte in de vorm van
een belangrijke, vernieuwende publicatie, niet zelden een bestseller. Tot op
dat moment was de betrokkene nog in hoge mate schatplichtig aan de
voorgangers, de intellectuele ‘vaders’. Nu neemt hij zelf het woord.
Voor deze regel kan een biografische verklaring worden gegeven. Tot
hun veertigste zijn de betrokkenen in intellectueel opzicht kinderen. Rond
hun veertigste verdwijnt de vader uit hun blikveld. Biologische vaders
overlijden, intellectuele vaders gaan met emeritaat. De promovendus
152