Boude bewoordingen

Cézanne beschouwt het object van verschillende kanten, zoals wij in het
dagelijks leven doen. Hij laat ons de steilheid van de heuvel zien. Zijn blik
staat niet stil, maar beweegt door het landschap.
Hoezeer wij zelf als subject in onze waarnemingen aanwezig zijn wordt
benadrukt door een fenomeen dat Van den Berg aanduidt als selectieve attentie.
Of we een landschap als entomoloog, ornitoloog of geoloog bezoeken
bepaalt of we vooral insecten, vogels of gesteenten zien. De waarnemer,
schreef Goethe, neemt waar wat hij weet. Das Sehen ist schon Theorie.
Onze vraag, onze theorie, onze visie bepaalt wat wij zien. Dit verklaart
waarom de wereld in vroeger tijden visueel anders was. Mundinus opende
het lichaam, maar handhaafde het gevestigde zien. Vroegere generaties zagen
anders. Alle generaties ontwikkelen hun eigen wijze van zien, leggen
hun visie als het ware op aan hun omgeving. Omgekeerd kan een heel tijdvak
zich concretiseren in één beeld. De geschiedenis van de waarneming,
aldus Van den Berg, moet echter nog worden geschreven.
§ 7 Van den Berg en Linschoten
Zijn kritiek op de experimentele psychologie bracht Van den Berg in conflict
met zijn generatie-genoot Johannes Linschoten, aanvankelijk medefenomenoloog,
maar bekend als auteur van de anti-fenomenologische
klassieker Idolen van de psycholoog (1964). Linschoten werd in 1925 in
Utrecht geboren, bezocht het gymnasium te Bandoeng, bracht drie jaar in
een Japans interneringskamp door en studeerde na terugkeer in Nederland
van 1946 tot 1949 psychologie te Utrecht, waar hij vanaf 1948 verbonden
was aan het psychologisch laboratorium. Hij promoveerde in 1956 en
werd in 1957 benoemd tot hoogleraar in de experimentele psychologie.
Hij kampte met een slechte gezondheid en overleed in 1964, kort voor het
verschijnen van het boek dat hem bekend maakte. Zijn intellectuele biografie
staat geheel in het teken van zijn abrupte transformatie, begin jaren
zestig, van pleitbezorger van de fenomenologie tot experimenteel psycholoog
en anti-fenomenoloog.
In zijn vroege publicaties is hij in alles een ‘Utrechtse’ fenomenoloog.
Hij legt uit hoe de psychologie, gesteund door algemene mensenkennis en
literaire teksten, de mens in zijn totaliteit wil begrijpen. De psychologie
richt zich niet op geïsoleerde ervaringen of gedragingen, maar op de zinsstructuur
van menselijke situaties. Hij schrijft aanvankelijk over alledaagse
en onder fenomenologen geliefde onderwerpen zoals beweging [1950],
humor [1951], het inslapen [1952], seksualiteit [1953], de straat [1954], de
sport [1955], het wonen [1958] en het lichaam [1959]. Het artikel Over het
inslapen (1952), waarin hij laat zien hoe niet zozeer de slaper als wel diens
144