Boude bewoordingen

kaar werkten. Terwijl hij zelf de musculatuur van een schouder prepareert,
is een practicumgenote bezig met de hand van de dode. Hij ziet twee handen:
de geprepareerde hand van de anatomie en de levende hand van de
studente. De dode hand ligt open, de leven hand blijft gesloten maar zoekt
zijn blik. Van den Berg interpreteert zijn ervaring als student op de snijzaal
met andere woorden als een herhaling van de ervaring die Mundinus lang
geleden, als eerste, zou hebben opgedaan. In het visuele contact met de
mede-studente, voor wie het medisch beroep na eeuwen van uitsluiting
weer openstond, herhaalde zich het begin van de geschiedenis.
Van den Berg acht het gebruik van een dergelijke inlevende methode
legitiem, maar de kritische lezer zal hem daarin niet bijvallen. Hoe betrouwbaar
is de herinnering? Gaat het niet om een idealisering, zelfs een
gedateerde idealisering, waarin de sfeer, de zienswijze van de jaren veertig en
vijftig met nadruk aanwezig is? Is het legitiem op eigen reminiscenties, eigen
ervaringen te vertrouwen om de leemtes in de geschiedenis op te vullen?
Vormen deze gedateerde waarnemingen en herinneringen wel een
betrouwbaar vertrekpunt voor de reconstructie van ongetwijfeld belangrijke,
maar nauwelijks gedocumenteerde, veertiende-eeuwse situaties?
Voor Van den Berg gaat het niet om een persoonlijke, maar om een typische
ervaring. Op grond van het beginsel van verandering lijkt het echter
niet geoorloofd te veronderstellen dat de ervaring van Van den Berg als
student een herhaling zou kunnen zijn van de oorspronkelijke ervaring van
Mundinus. Van den Berg zoekt synchronieën, in de overtuiging dat ze er
moeten zijn, maar ziet zich genoodzaakt om controversiële technieken in te
zetten om de synchronie kloppend te maken. Daar waar de documenten
zwijgen en de feiten niet voor zichzelf spreken, moeten ze tot spreken
worden gebracht door middel van de verbeelding, die de tekst als het ware
reanimeert, de ontbrekende momenten toevoegt. Van den Berg heeft nog
weinig oefening in het toepassen van het beginsel van gelijktijdigheid. In
het tweede deel van Het menselijk lichaam neemt het belang van dit beginsel
(en Van den Bergs trefzekerheid in de toepassing ervan) toe.
§ 5 Separatie en visualisatie
Net als Les mots et les choses van Michel Foucault uit 1966 begint Het gesloten
lichaam uit 1961 met een schilderij: De val van Icarus van Pieter Brueghel de
Oude. Op het eerste gezicht lijkt er niet veel te gebeuren. Het kost moeite
Icarus, de hoofdpersoon, te ontdekken. In eerste instantie is hij er niet.
Zijn val is excentrisch, aldus Van den Berg. Hij wordt terzijde afgebeeld, op
het moment van verdwijnen in de blauwe diepte. Iedereen lijkt zich van
hem af te wenden. Zijn poging in ultieme zin contact te leggen met de
109