Boude bewoordingen

meer opening van zaken (1969/1985, p. 854). Waar vroeger een geruststellend
woord volstond, dient de arts nu tekst en uitleg te geven. Er is een
nieuwe patiënt op komst die, in plaats van de arts te vertrouwen, uit eigen
beweging medische encyclopedieën en populariserende publicaties raadpleegt.
Van de arts wordt geen ontwijkend antwoord maar juist meer communicativiteit
verwacht (1967, p. 797).
1967 is een goed jaar voor de geneeskunde. Christaan Barnard voert
met goed gevolg een harttransplantatie uit. Nog in hetzelfde jaar volgt de
eerste levertransplantatie door Thomas Starzl. Terwijl niertransplantaties
sinds 1954 in betrekkelijke stilte plaatsvonden, zoeken Barnard en Starzl
nadrukkelijk de publiciteit. Hun heroïsche prestaties spreken tot de verbeelding.
Terwijl bij niertransplantaties in de regel een beroep werd gedaan
op de opofferingsgezindheid van levende donoren (familieleden van
de patiënt), maakt de introductie van het hersendoodcriterium in 1968
postmortale orgaandonatie mogelijk. De nieuwe technische mogelijkheden
die nu beschikbaar komen vormen niet alleen doorbraken op het medisch-technische
vlak, maar introduceren ook een nieuwe moraal. Terughoudendheid
en discretie maken plaats voor openheid en publiciteit. Over
het plotselinge, abrupte, zelfs overrompelende karakter van deze ontwikkeling
laten bijdragen in Medisch Contact weinig misverstand bestaan. Het
redactioneel van n° 42 beschrijft de toestand als volgt:
Het stond dezer dagen zo nuchter in de dagbladen: ‘Een levertransplantatie
wordt in Nederland voorbereid en zal binnenkort plaatsvinden’.
De lezer [kon uit de verdere berichtgeving afleiden] dat het uitvoeren
van een levertransplantatie tot het medisch-technisch bereikbare behoort...
‘Het wachten is nog slechts op een geschikte ontvanger en donor’.
Dat staat er ook zo maar weer, zo reëel mogelijk. Wie echter bereid
is even verder door te denken over zo’n bericht, kan een licht
misselijk makend gevoel maar nauwelijks onderdrukken. Gaarne willen
wij de lezer dan ook besparen, hetgeen hier aan nadere mogelijke
voorstellingen en beelden zou zijn op te roepen. (p. 1097)
De doodscriteria van de traditionele arts (ademhaling, hartslag, kleur, lichaamswarmte)
maken plaats voor de meer exacte, minder directe, minder
tactiele technologie van het elektro-encefalogram. De blik en het gehoor
van de arts volstaan niet langer. Het hart verliest zijn traditionele, symbolische
betekenis. ‘Het is een merkwaardige, nieuwe, vrij plotseling ontstane
situatie, waarvoor arts en patiënt worden geplaatst’ (1968, p. 1098).
Het redactioneel van n° 47 verwoordt deze ervaring als volgt: ‘In het
begin van dit jaar werd het mensdom verrast – of opgeschrikt? – door een
golf van publiciteit over harttransplantaties bij de mens’ (p. 1241). Onder
45