Boude bewoordingen

ge Parijs is het Parijs van Napoleon iii, schrijft Van den Berg. In 1870 verloor
hij echter de Frans-Duitse oorlog. Met de hegemonie van Frankrijk
was het daarna gedaan.
1851 is echter niet alleen het jaar van Louis Napoleon, het is ook het
jaar van het anarchisme. Met het boek dat de anarchist Proudhon in 1851
publiceerde – Idée générale de la révolution au XIX siècle – is echter iets merkwaardigs
aan de hand, aldus Van den Berg. Geregeerd worden, schrijft
Proudhon, is: bespied worden, bespioneerd worden, in een systeem ondergebracht
worden, gereglementeerd worden, geïndoctrineerd worden, gedirigeerd
worden... De psychiater Van den Berg telt meer dan 60 passiva in
de tekst, door Proudhon opgesomd en afgewezen (p. 132). In zijn rigoureuze
afwijzing van het passivum, het passieve werkwoord, manifesteert
zich Proudhons weerzin tegen alles wat macht en gezag heet. Als een psychiater
bladert Van den Berg door de negentien delen van zijn verzameld
werk en constateert dat het vol zit met onevenwichtigheden, tekortkomingen,
onmatigheden en overbodigheden: ‘Men hoeft maar een uur in zijn
geschriften te bladeren of men krijgt door de superlatieven en door de
overvloed aan synoniemen de indruk dat er niet weinig mis is met de auteur’
(p. 139). De grondgedachte van Proudhon, van het anarchisme als
zodanig, luidt dat als de bestaande samenleving radicaal vernietigd is, de
heilstaat vanzelf zal komen. Schaf orde en wetten af en de mens keert onmiddellijk
terug naar zijn staat van volmaaktheid. Proudhon begon zijn
loopbaan als corrector van theologische geschriften, maar in het revolutiejaar
1848 werd hij parlementslid. Omdat hij wel de gave van de pen maar
niet die van het woord bezat, werd hij journalist. Hij gaf het tijdschrift Le
Peuple uit. In 1849 werd hij gearresteerd. De drie jaren die hij in de gevangenis
doorbracht waren de beste van zijn leven. Hij had er vrijheid van lezen
en schrijven en schreef er zijn drie belangrijkste boeken. Hij profiteerde
optimaal van de regelmaat, de ordelijkheid, de discipline. In feite was
hij, in een wat ongewone vorm, in loondienst, aldus Van den Berg: hij
schreef boeken en ontving als tegenprestatie kost en inwoning. De man die
l’absence de toute contrainte, de toute police, autorité, magistrature, réglementation
bepleitte, had in werkelijkheid baat bij tucht. Met het vrije, openbare leven
wist hij zich geen raad. Na zijn vrijlating werd hij een heerser in het
klein die zijn vrouw als zijn bezit, zijn huisvrouw beschouwde. Wat deed
Proudhon in 1851, op de dag van de staatsgreep? Hij vroeg (en kreeg) verlof
de gevangenis te verlaten, wandelde door de stad en liet zich daarna
weer opsluiten in zijn cel, waar hij een boek over de staatsgreep schreef. In
de hem kenmerkende woordenvloed maakt hij kenbaar niets tegen de
staatsgreep te hebben. Kennelijk besefte hij, de oeranarchist, dat het bewind
van Napoleon iii destructie, afbraak en anarchisme zou inhouden. Er
werden 13.000 exemplaren van verkocht.
186