Boude bewoordingen

sche vraag: ‘Kan het zijn dat deze auteurs niets zagen omdat er niets te zien
was?’ (p. 30). Hij somt een reeks feiten op om dit vermoeden kracht bij te
zetten. Blaise Pascal las de Elementen van Euclides als een kinderboek,
schreef op twaalfjarige leeftijd een verhandeling over het geluid en op zestienjarige
leeftijd een verhandeling over kegelsneden die door tijdgenoten
werd geprezen. Heinrich Jung-Stilling las als elfjarige Luther en Calvijn.
Het kind is, op een bepaald moment in de geschiedenis, kind geworden.
Rousseau zag de volwassenwording, niet omdat hij beter keek, maar omdat
er voor die tijd niets te zien viel. Wij zijn gewend om in het leven minstens
twee fasen (kindertijd en volwassenheid) te onderscheiden. Tussen
beide fasen bevindt zich een puberteit die sinds Rousseau steeds langduriger,
steeds chronischer is geworden omdat de wereld der volwassenen steeds
volwassener, complexer en ontoegankelijker werd – de adolescentie werd
nodig. Puberteit is geen biologisch fenomeen, maar een antwoord op een
verandering van wereld.
Dan voegt Van den Berg een methodologische aanwijzing in. Er zijn
twee manieren, stelt hij, om over het verleden te schrijven (p. 39). De eerste
manier bestaat in een opsomming – van data, van feiten, bij voorkeur van
jaartallen of aantallen. De tweede manier bestaat in het vertellen van een
verhaal – een verhaal dat een concreet beeld schetst van het verleden en dat
de lezer in staat stelt zich in dat verleden in te leven. In het eerste geval
blijft het verleden iets uitwendigs, dat wij als het ware van buitenaf benaderen.
In het tweede geval wordt het verleden toegankelijk, van binnenuit.
Een belemmering, een distantie wordt weggenomen. Het feit wordt integraal
onderdeel van een zinvolle samenhang, een beeld. Vervolgens contrasteren
we het beeld van het verleden met dat van het heden. Heden en
verleden verschijnen als contrastbeelden. In het verleden bestond de puberteit
nog niet, er was nog geen cesuur of separatie tussen kindertijd en
volwassenheid, er was slechts continuïteit. Het heden daarentegen vertoont
discontinuïteit. Wij kunnen ons nauwelijks nog verplaatsen in de
ontstellende continuïteit en stabiliteit van het verleden, aldus Van den
Berg. De discontinuïteit van het heden belemmert de toegang tot het verleden.
Nu leven wij in een complexe, polyvalente, meervoudige, onkinderlijke
wereld – en dit vertraagt de volwassenwording (p. 45). Een chronische
onzekerheid kenmerkt ons handelen. Daar komt bij dat in onze tijd
niet de kindertijd maar juist de volwassenheid onzichtbaar is. In het verleden
werden beroepen publiekelijk uitgeoefend, nu gebeurt dat in afgesloten
ruimten. Kinderen zagen hun toekomstige beroep, werden uitgenodigd
dit beroep te kiezen. Wie nu een opleiding kiest, kiest niets – een
leegte waarvan de betrokkene zich geen beeld kan vormen. Het voorbeeld,
het model, het patroon ontbreekt. In deze leemte ontstaat behoefte
aan de psychologische test (schooltest, beroepstest, intelligentietest). In de
69